Εχουν περάσει 85 χρόνια από εκείνη την τρομερή Δευτέρα, στις 26 Απριλίου του 1937, σαν σήμερα δηλαδή, όταν η Λεγεώνα “Κόνδωρ” της ναζιστικής Γερμανίας, αλλά και της Λεγεώνας της Ιταλικής Αεροπορίας, βομβάρδισε την Γκουέρνικα και τον λαό της.
Το mynews.gr καταγράφει τα όσα έγιναν.
Η αεροπορική επίθεση στην ισπανική πόλη ήταν μέρος της επιχείρησης Rügen (“Επίπληξη”).
Ο διεθνής αντίκτυπος μετά από τους βομβαρδισμούς ήταν τεράστιος, αφού η σφαγή της Γκουέρνικα θεωρούνταν πάντα αντιφασιστική εικόνα, η οποία ενέπνευσε ασφαλώς και το έργο του μεγάλου, Πάμπλο Πικάσο.
Ηταν από τα πρώτα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, που δεν μπορούσε να μη στρέψει το ενδιαφέρον της παγκόσμιας προσοχής.
Η θηριωδία, η οποία διεξήχθη από τη γερμανική αεροπορία, σε συνεργασία με το φασιστικό καθεστώς της Ισπανίας του στρατηγού, Φρανσίσκο Φράνκο, θεωρείται ως μία από τις πρώτες σκόπιμες επιθέσεις, σε πολιτικό στόχο από τον αέρα, χρόνια πριν από τη Χιροσίμα και δεκαετίες πριν από το Χαλέπι.
Ημέρα αγοράς
Ηταν ημέρας αγοράς, εκείνη τη Δευτέρα, στη βασκική πόλη, στην επαρχία Βισκάι, περίπου 30 χιλιόμετρα ανατολικά από το Μπιλμπάο, όταν οι βομβαρδισμοί προκάλεσαν εκατοντάδες θανάτους, κυρίως γυναίκες και παιδιά.
Μεταξύ των κατοίκων, πολλοί ήταν εκείνοι, που τραυματίστηκαν, ενώ επίσης πολλοί έμειναν ανάπηροι.
Εκτός από τους κατοίκους της, η Γκουέρνικα φιλοξένησε επίσης μεγάλο αριθμό στρατευμάτων, που υποχώρησαν για να προετοιμάσουν την άμυνα του Μπιλμπάο (βρισκόμαστε στη μέση του ισπανικού εμφυλίου πολέμου) και πολλούς πρόσφυγες, που διέφυγαν από την προέλαση των φασιστικών στρατευμάτων του Φρανσίσκο Φράνκο.
Αυτά έγραψαν οι Times
Δύο ημέρες αργότερα, στις 28 Απριλίου 1937, οι Times έγραψαν:
“Η Δευτέρα στην Γκουέρνικα ήταν ημέρα της αγοράς. Στις 4.30 μ.μ., όταν η πλατεία ήταν γεμάτη, και πολλοί χωρικοί έφταναν ακόμα, το κουδούνι σήμανε συναγερμό.
Πέντε λεπτά αργότερα ένα γερμανικό βομβαρδιστικό, αιωρούνταν πάνω από την πόλη σε χαμηλό υψόμετρο και στη συνέχεια έριξε τις βόμβες με στόχο τον σταθμό.
Μετά από άλλα πέντε λεπτά, εμφανίστηκε ένα δεύτερο, το οποίο έριξε ίσο αριθμό εκρηκτικών στο κέντρο.
Ενα τέταρτο της ώρας αργότερα, τρεις “Junkers” συνέχισαν τις… εργασίες κατεδάφισης και ο βομβαρδισμός εντάθηκε και τελείωσε μόνο στις 19.45, με την προσέγγιση του σκότους.
Ολόκληρη η πόλη, με 5-6 χιλιάδες κατοίκους και πάνω από τρεις χιλιάδες πρόσφυγες, έγινε συστηματικά, κομμάτια.
Σε ακτίνα οκτώ χιλιομέτρων, παντού, οι επιδρομείς υιοθέτησαν την τεχνική του χτυπήματος απομονωμένων αγροκτημάτων.
Τη νύχτα, έκαιγαν σαν κεριά αναμμένα στους λόφους”.
Πείραμα στον πόλεμο
Ο βομβαρδισμός της “Γκουέρνικα” ήταν τρομοκρατική ενέργεια εναντίον του πληθυσμού, αλλά και… πείραμα πολέμου, όπως χαρακτηρίστηκε από τους ειδικούς.
Η γερμανική διοίκηση, στο πρόσωπο του συνταγματάρχη Βόλφραμ Φράιχερ φον Ριχτχόφεν, πειραματίστηκε με νέο μοντέλο ή μια στρατηγική βομβαρδισμού, η οποία συνίστατο στον αποκλεισμό των θυμάτων, μέσα σε ένα δαχτυλίδι φωτιάς, που δημιουργήθηκε από μεγάλες εκρηκτικές βόμβες και ισχυρές εμπρηστικές βόμβες.
Εκτός από τους νεκρούς και τους τραυματίες, οι βομβαρδισμοί κατέστρεψαν το 70% των κτιρίων, που προκλήθηκαν από τις πυρκαγιές, οι οποίες κατέστρεψαν την πόλη για δύο ημέρες.
Σύμφωνα με ιστορικούς, «η καταστροφή της Γκουέρνικα λειτούργησε σαν καθυστερημένο εορταστικό δώρο από τον Γκέρινγκ για τον Χίτλερ».
«Απόλυτη επιτυχία των βομβών μας»
Ο Βόλφραμ Φράιχερ φον Ριχτχόφεν, επικεφαλής του προσωπικού της Λεγεώνας του Κόνδορα, έγραψε στη γερμανική διοίκηση την επομένη του βομβαρδισμού της Γκουέρνικα:
«Η πόλη έχει καταστραφεί εντελώς […]
Βόμβες 250 κιλών γκρέμισαν αρκετά σπίτια και κατέστρεψαν σωλήνες.
Οι εμπρηστικές βόμβες έχουν ακόμα χρόνο να δείξουν την αποτελεσματικότητά τους.
Τα σπίτια είχαν στέγες από πλακάκια ή ξύλο ή και τα δύο υλικά, οπότε εξοντώθηκαν εντελώς […]
Οι κρατήρες, που προκαλούνται από τις βόμβες, είναι απίστευτοι […]
Μπορώ να πω ότι είναι μια πλήρης τεχνική επιτυχία των βομβών μας”, είχε γράψει.
Η σφαγή της Γκουέρνικα, η οποία έλαβε χώρα δύο χρόνια πριν από την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου από τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι υπέρ του Φρανσίσκο Φράνκο, αντιπροσώπευε την επίδειξη της φρίκης, που λίγο μετά τους Ναζί, θα έσερναν σε όλη την Ευρώπη.
Οι φρικαλεότητες
Και στη φρίκη εκείνης της εποχής προστίθενται περισσότερες πρόσφατες φρικαλεότητες.
Οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί εναντίον των Παλαιστινίων στη Γάζα, το αίμα που χύθηκε στη Συρία, οι επιδρομές κατά του κουρδικού πληθυσμού από την τουρκική πολεμική αεροπορία, αλλά και πρόσφατα γεγονότα, που συγκλονίζουν τον κόσμο, όπως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, μόνο και μόνο για να μας θυμίσουν κάποιες ιστορίες, οι οποίες είναι πιο πρόσφατες στον χρόνο.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται, σε όλη τη δραματική σκληρότητά της.
Ο πίνακας του Πικάσο
Εμεινε, βεβαίως, στην ιστορία, κυρίως χάρη στον πίνακα του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου, Πάμπλο Πικάσο, ο οποίος αποτύπωσε μοναδικά τη φρίκη του πολέμου.
Την άνοιξη του 1937 οι εθνικιστές του Φράνκο, έχοντας υπό τον έλεγχό τους, το μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας, θέλησαν να διασφαλίσουν την κυριαρχία τους και στον βορρά, με την κατάληψη του Μπιλμπάο, της μεγαλύτερης πόλης των ανυπότακτων Βάσκων, που συνεργάζονταν με τη δημοκρατική κυβέρνηση της Μαδρίτης.
Το μεγαλύτερο εμπόδιο ήταν η Γκουέρνικα (Γκερνίκα η σωστή της προφορά στα ισπανικά), που βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο στο δρόμο για το Μπιλμπάο.
Η Γκουέρνικα, στην οποία ζούσαν 5.000 άνθρωποι, αλλά και χιλιάδες Δημοκρατικοί πρόσφυγες. ήταν σημαντική πόλη για τους Βάσκους, γιατί κάτω από μια βελανιδιά στο κέντρο της πόλης συνήθιζε να συνεδριάζει η Βουλή τους.
Η εντολή για τον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα, δόθηκε από τους φρανκιστές στον αντισμήναρχο, Βόλφραμ Φράιχερ φον Ριχτχόφεν, που ήταν επικεφαλής των γερμανών εθελοντών, οι οποίοι είχαν συγκροτήσει τη «Λεγεώνα Κόνδωρ».
Τυπικά, η ναζιστική Γερμανία ήταν ουδέτερη στον Ισπανικό Εμφύλιο.
Με διαταγή του Ράιχ
Συμμετείχε, όμως, ουσιαστικά, όπως αποδείχθηκε, στις επιχειρήσεις με ομάδα εθελοντών, που ήταν όλοι τους έμπειροι αεροπόροι της “Λουτβάφε” και πιλοτάριζαν τελευταίου τύπου αεροπλάνα.
Οπως παραδέχθηκε αργότερα ο αρχιναζιστής, Χέρμαν Γκέρινγκ, στη Δίκη της Νυρεμβέργης, οι νεαροί πιλότοι είχαν σταλεί με διαταγή του Ράιχ για να εμποδίσουν την εξάπλωση του Κομμουνισμού, αλλά και να δοκιμαστούν σε συνθήκες μάχης.
Στην επιχείρηση, που σχεδίασε ο Ριχτχόφεν, θα έπαιρναν μέρος 20 γερμανικά μαχητικά και τρία ιταλικά, τα οποία αποτελούσαν τμήμα του ιταλικού εθελοντικού σώματος, που είχε στείλει ο Μουσολίνι για την υποστήριξη του ομοϊδεάτη του Φράνκο.
Τα αεροπλάνα θα επιχειρούσαν πέντε κύματα επιθέσεων, πρώτα στα περίχωρα και στη συνέχεια μέσα στη Γκουέρνικα, με βόμβες των 250 και 50 κιλών και εμπρηστικές του ενός κιλού.
Η Επιχείρηση “Επίπληξη” (Operation Rügen), όπως ήταν η κωδική της ονομασία, πραγματοποιήθηκε από τις 4:30 το απόγευμα έως τις 7 το βράδυ της 26ης Απριλίου 1937.
Ηταν κυριολεκτικά σφαγή αμάχων, καθώς η πόλη ήταν ανοχύρωτη.
Οι βομβαρδισμοί ήταν καταιγιστικοί και ανηλεείς, με αποτέλεσμα η πόλη σχεδόν να ισοπεδωθεί και από τις μεγάλες πυρκαγιές, οι οποίες ακολούθησαν.
Τα θύματα από τους βομβαρδισμούς ανήλθαν σε 1.654 νεκρούς και 889 τραυματίες, σύμφωνα με τα στοιχεία, που έδωσαν οι αρχές.
Πρόσφατες έρευνες μειώνουν τον αριθμό των νεκρών, στους 300.
Τυφλό χτύπημα, έγκλημα πολέμου
Αυτό, βέβαια, δεν μπορεί να μειώσει σε τίποτα τη φρίκη της επίθεσης, η οποία ήταν ένα κλασικό έγκλημα πολέμου, ένα τυφλό χτύπημα και πράξη τρομοκρατίας, αφού η επίθεση δεν εκδηλώθηκε κατά στρατιωτικού στόχου.
Σύμφωνα με εικασίες, που αναπτύχθηκαν αργότερα, οι Γερμανοί θα πρέπει να υπερέβησαν τις οδηγίες των Ισπανών και να εκδήλωσαν την επίθεση με περισσή ένταση, ως αντίποινα για το λιντσάρισμα από Δημοκρατικούς, ενός γερμανού πιλότου, το αεροπλάνο, του οποίου είχε πέσει κοντά στο Μπιλμπάο, λίγες ημέρες νωρίτερα.
Οι εθνικιστές, χωρίς να αρνηθούν τον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα, έριξαν τις ευθύνες για τις μεγάλες πυρκαγιές και τις εκτεταμένες καταστροφές στους υποχωρούντες Δημοκρατικούς και στις τακτικές της «καμένης γης» που εφάρμοζαν.
Δημοσιογραφικές μαρτυρίες από πρώτο χέρι τούς δικαιώνουν εν μέρει.
Οπως και σε ανάλογες περιπτώσεις την Ελλάδα, η Δημοκρατική Γερμανία ζήτησε συγγνώμη για τις ωμότητες, που διέπραξαν οι ναζιστές στην Ισπανία.
Στην 60η επέτειο του βομβαρδισμού της Γκουέρνικα το 1997, ο γερμανός πρόεδρος, Ρόμαν Χέρτζοχ, με επιστολή τους προς του επιζώντες, τους «έτεινε χείρα φιλίας και συμφιλίωσης, εξ ονόματος του γερμανικού λαού».
Το 1998, η γερμανική Βουλή, με απόφασή της αφαίρεσε όλα τα ονόματα των μελών της Λεγεώνας Κόνδωρ, που είχαν δοθεί σε γερμανικά στρατόπεδα.
Εκεί τη ζωγράφισε
Στο Παρίσι, στην οδό “Grands Augustins”, σε απόσταση αναπνοής από τον Σηκουάνα, μια πλάκα θυμάται ακόμα τον τόπο του μεγάλου ατελιέ, όπου ο Πικάσο ζωγράφισε την “Γκουέρνικα”, τη μοναδική μεγάλη «ιστορική ζωγραφική» του εικοστού αιώνα, ένα παγκόσμιο σύμβολο της καταδίκης στον πόλεμο, σε κάθε πόλεμο.
Ο Πικάσο εργάστηκε σε αυτό σε λίγες εβδομάδες, με ένα τεράστιο αριθμό σκίτσων.
Σήμερα, 26 Απριλίου, είναι η επέτειος του τραγικού βομβαρδισμού.
Την εποχή του βομβαρδισμού της “Γκουέρνικα”, ο μεγάλος Ισπανός ζωγράφος, Πάμπλο Πικάσο, ετοίμαζε έναν πίνακα, παραγγελία της Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Μαδρίτης, που θα κοσμούσε το Ισπανικό Περίπτερο στη Διεθνή Εκθεση των Παρισίων.
Μόλις πληροφορήθηκε τη μεγάλη σφαγή, ονόμασε τον πίνακα Γκουέρνικα, θέλοντας να εκφράσει την απέχθειά του προς τους στρατιωτικούς, «που βύθισαν την Ισπανία στον ωκεανό του πόνου και του θανάτου».
Το έργο του Πικάσο είναι μία τεράστια ελαιογραφία (3,49 x 7,77 μ.), που περιγράφει την απανθρωπιά, τη βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου.
Λέγεται, ότι ένα από τα πιο πρώιμα προσχέδια του πίνακα περιελάμβανε μια υψωμένη γροθιά, το παγκόσμιο σύμβολο αλληλεγγύης και αντίστασης στην καταπίεση.
Οι αντίπαλοι του Φράνκο είχαν ασπαστεί το έμβλημα αυτό κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου.
Ο Πικάσο απεικόνισε τη γροθιά αρχικά άδεια και κατόπιν να αρπάζει ένα δεμάτι σιτάρια.
Τελικά, όμως, απέρριψε τελείως την εικόνα.
Η τελική του μορφή;
Δείχνει ένα σκηνικό θανάτου, με διαμελισμένα ζώα και ανθρώπους, γυναίκες να κλαίνε, κρατώντας νεκρά μωρά και κατεστραμμένα κτίρια.
«Οχι, είναι η δουλειά σου»
Αρχικά, ο Πικάσο πειραματίστηκε με χρώμα, αλλά τελικά κατέληξε στο άσπρο, το μαύρο και το γκρι, καθώς θεώρησε ότι έτσι δίνει μεγαλύτερη ένταση στο θέμα.
Στη μεγάλη ζωγραφική δεν υπάρχει ίχνος χρώματος, τονίζοντας τη δραματική φόρτιση του.
Στο κέντρο ένα άλογο τσιμπάει από τρόμο, ανάμεσα σε μια γυναίκα, που κλαίει ένα νεκρό παιδί και άλλες φιγούρες, που σέρνουν ή καίνε στις φλόγες, οι οποίες καταβροχθίζουν τα σπίτια.
Η γυναίκα έχει το στόμα ανοικτό, αφού παρουσιάζει τον πόνο να μοιάζει με κραυγή, αμφιβολία και τη φρίκη.
Λίγο χαμηλότερα, πιο κάτω, εκτείνεται το σώμα ενός νεκρού…
Ο Πικάσο, επίτηδες σχεδίασε με το ένα χέρι, από τη μία και το άλλο, από την άλλη, ώστε να θυμίζει τη σταύρωση…
Στα αριστερά, στέκεται η μορφή ενός ταύρου, σύμβολο της Ισπανίας και η δύναμη ενός λαού, προσβεβλημένος από τη δειλία εκείνων, που ήθελαν να ρίξουν καταιγίδα βομβών από τον ουρανό, χωρίς η αβοήθητη πόλη να είναι σε θέση να αντισταθεί.
Κατά άλλους, βέβαια, ο ταύρος αντιπροσωπεύει τη βία, τον φασισμό, τον πόλεμο και το σκοτάδι.
Αυτό το μνημειώδες έργο του Πικάσο σύντομα έγινε το σύμβολο της καταγγελίας κατά του πολέμου και της φρίκης, που προκαλεί.
Κάποιοι, ωστόσο, δεν παραδειγματίστηκαν, ακόμη και μετά από την πάροδο των χρόνων.
Και όταν ο καμβάς ήταν ακόμα στο στούντιο του καλλιτέχνη στο Παρίσι, ένας Γερμανός αξιωματικός, τον ρώτησε αλαζονικά:
“Έχεις κάνει αυτή τη φρίκη, αφέντη;”.
Ο Πικάσο απάντησε ειλικρινά…
“Όχι, είναι η δουλειά σου”.
Για την προάσπιση της δημοκρατίας
Η Ντόρα Μάαρ, η σύντροφός του εκείνη την εποχή, εκλεπτυσμένη καλλιτέχνης και φωτογράφος, κατέγραψε τις φάσεις του έργου με μια σειρά φωτογραφιών, που έχουν επίσης μείνει στην ιστορία.
Φαίνεται ότι ήταν αυτή, που βρήκε το μεγάλο ατελιέ του Πικάσο στην οδό ντε Αυγουστίνου, στη γωνία από την οδό Σαβοΐα, όπου ζούσε.
Ο πίνακας εκτέθηκε τον Ιούλιο του 1937 στη Διεθνή Εκθεση των Παρισίων και συγκέντρωσε το γενικό ενδιαφέρον.
Στη συνέχεια, περιόδευσε σε μεγάλες πρωτεύουσες του κόσμου, προκειμένου να συγκεντρωθούν χρήματα για την προάσπιση της δημοκρατίας στην Ισπανία.
Μετά την επικράτηση του Φράνκο, το 1939, η Γκουέρνικα βρήκε προσωρινό καταφύγιο στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜΟΜΑ).
Το 1968 ο Φράνκο εξέφρασε την επιθυμία να εκτεθεί ο πίνακας στην Ισπανία.
Ο Πικάσο αρνήθηκε και εξουσιοδότησε το ΜΟΜΑ να επιστρέψει τον πίνακα στην Ισπανία, μόλις αποκατασταθεί η Δημοκρατία.
Αυτό έγινε το 1975, όταν πέθανε ο Φράνκο κι ενώ ο Πικάσο είχε φύγει από τη ζωή, δύο χρόνια νωρίτερα.
Το 1981 η «Γκουέρνικα» επέστρεψε στα πάτρια εδάφη και αποτέλεσε ένα από τα σπουδαιότερα εκθέματα του Μουσείου «Πράδο» της Μαδρίτης.
Από το 1992 κοσμεί το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Βασίλισσα Σοφία, της Μαδρίτης.
Τα τελευταία χρόνια ακούγεται συχνά η πρόταση να μεταφερθεί στο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ στο Μπιλμπάο, το οποίο βρίσκεται λίγα μόλις χιλιόμετρα από την κωμόπολη Γκερνίκα, πράγμα με το οποίο, δεν συμφωνεί ούτε η ισπανική κυβέρνηση, ούτε η διοίκηση του Μουσείου Τέχνης Βασίλισσα Σοφία.
«Ο Πικάσο ήξερε ακριβώς τι έκανε όταν ζωγράφισε την Γκουέρνικα», έγραψε ο Βρετανός κριτικός τέχνης, Τζόναθαν Τζόουνς.
Κωμόπολη από το μηδέν
Εκείνη την εποχή είχε 5.000 κατοίκους και σήμερα ξεπερνά τους 16.000.
Εχει μεγάλη σημασία για τους Βάσκους, γιατί εκεί βρίσκεται το Gernikako Arbola (το δέντρο της Γκερνίκα), που συμβολίζει τις ελευθερίες του λαού των Βάσκων.
Η κωμόπολη αναστήθηκε από τις στάχτες της.
Ξαναχτίστηκε από το μηδέν, αλλά μεταξύ των λίγων κτιρίων, που επέζησαν από τους βομβαρδισμούς, η πιο εμβληματική σώθηκε:
Ηταν το “Casa de Juntas”, η καρδιά της ιστορίας και των πολιτικών ελευθεριών του βασκικού λαού, απεικονίστηκε εξαιρετικά στην οροφή της “Sala della Vetrata”.
Δίπλα σε αυτό το κτίριο που χτίστηκε το 1826, το οποίο σήμερα στεγάζει τις Γενικές Συνελεύσεις του Βισκαϊκό, βρίσκεται το περίφημο Δέντρο “Gernika”, κάτω από τα κλαδιά του οποίου τον 14ο αιώνα οι κυβερνήτες του Βισκαϊκό αποτελούσαν τον λεγόμενο φουέρο, που προίκισε τη Χώρα των Βάσκων, με μεγάλη αυτονομία μέχρι και σήμερα.
Παρά το γεγονός, ότι το σημερινό Δέντρο Gernika φυτεύτηκε το 2015, στους κήπους του “Casa de Juntas” μπορεί ακόμη να δει κανείς έναν “προκάτοχο”, που φυτεύτηκε το 1742 και επέζησε από τον βομβαρδισμό.
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ