Περπατώντας την οδό Περιάνδρου και φτάνοντας στον αριθμό 5 στην Πλάκα στο κέντρο της Αθήνας, μια ταμπέλα σε ερειπωμένο κτίριο προκαλεί εντύπωση: «Στο σπίτι αυτό πέθανε ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς στις 27 Φεβρουαρίου 1943».
Η ταμπέλα υπάρχει για να ενημερώνει τους περαστικούς ότι σε αυτό το σπίτι έζησε τα τελευταία του χρόνια ένας από τους μεγαλύτερους Ελληνες ποιητές, του οποίου ο θάνατος και η κηδεία έγινε μία από τις πιο ηχηρές αντιπολεμικές διαδηλώσεις επί της ναζιστικής κατοχής στην Αθήνα.
«Σε αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα», απήγγειλε ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός στην εξόδιο ακολουθία, όπου χιλιάδες λαού συνέρευσε για να τιμήσει τη μνήμη του εθνικού ποιητή. Μια μεγαλειώδης στιγμή.
Οι εικόνες αυτές, βλέποντας την τελευταία του οικία, έρχονται στο μυαλό, μαζί με τους στίχους του: «Παιδί, το περιβόλι μου που θα κληρονομήσεις, όπως το βρεις κι’ όπως το δεις να μη το παρατήσεις. Σκάψε το ακόμα πιο βαθιά και φράξε το πιο στέρεα, και πλούτισε τη χλώρη του και πλάτηνε τη γη του, κι ακλάδευτο όπου μπλέκεται να το βεργολογήσεις, και να του φέρεις το νερό το αγνό της βρυσομάνας».
Το κτίριο, λοιπόν, ως «άλλο περιβόλι», σε αντιδιαστολή με το πασίγνωστο και εμβληματικό ποίημα του Παλαμά, παραμένει παρατημένο και εγκαταλελειμμένο. Συνθήματα στους τοίχους, μισογκρεμισμένοι και διαλυμένοι σοβάδες. Ερειπωμένο. Τίποτα δε θυμίζει το σπίτι στο οποίο έζησε τα τελευταία του χρόνια ο «εθνικός ποιητής», εκεί όπου μετακόμισε από μετά την έξωσή του από την κατοικία επί της οδού Ασκληπιού 3, η οποία σήμερα δεν υπάρχει (κατεδαφίστηκε το 1966, παρά την κατακραυγή τότε).
Στην Περιάνδρου έζησε σε ένα από τα δύο διαμερίσματα του δευτέρου ορόφου με τη σύζυγό του Μαρία και την κόρη τους Ναυσικά, μαζί με άλλους ενοίκους. Εκεί, έγραψε πολλά από τα ποιήματα και λογοτεχνήματά του και εκεί άφησε και την τελευταία του πνοή, στις 27 Φεβρουαρίου 1943.
Το σπίτι πέρασε στο Υπουργείο Πολιτισμού, αλλά…
Σύμφωνα με δημοσιεύση του Υπουργείου Πολιτισμού προ δύο ετών περίπου, στις 25 Αυγούστου του 2020, «με ομόφωνη απόφαση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, εγκρίθηκε η απαλλοτρίωση ή η απευθείας αγορά από το Υπουργείο Πολιτισμού της οικίας Κ. Παλαμά, στη Πλάκα».
Είναι μια απόφαση που οφείλαμε στον ποιητή, αλλά και στους πολίτες που απαιτούν να του αποδοθεί η τιμή και η ευγνωμοσύνη των νεότερων γενεών. Σήμερα, κάνουμε πράξη αυτό που έπρεπε να γίνει εδώ και πολλά χρόνια δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, με εντολή της οποίας εισήχθηκε το θέμα στο Συμβούλιο για να να αποκατασταθεί το κτίριο, με στόχο «να μετατραπεί σε χώρο μελέτης και σπουδής της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας».
Το 1999 είχε κηρυχθεί ως «ιστορικό διατηρητέο μνημείο» (ΦΕΚ Β΄1579 (06.8.1999) και παρά τις προσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς από τους ιδιοκτήτες για την πώλησή κάτι τέτοιο δεν κατέστη δυνατόν. Δείτε όλη τη δημοσίευση εδώ.
Προσφυγή στο ΣτΕ
Τι φταίει λοιπόν και δεν έχει γίνει τίποτα απολύτως επί δύο χρόνια; Το Mynews.gr επικοινώνησε με το Υπουργείο Πολιτισμού, όμως εκπρόσωποί του αρνήθηκαν ευγενικά να απαντήσουν. Δύο μέρες μετά, δημοσιεύτηκε ρεπορτάζ στην «Καθημερινή» το οποίο αναφέρει πως μια προσφυγή στο ΣτΕ ακύρωσε την απόφαση απαλλοτρίωσης της οικίας Παλαμά από το υπουργείο Πολιτισμού.
«Το ακίνητο δεν απαλλοτριώθηκε διότι οι ιδιοκτήτες του ακινήτου προσέφυγαν στο ΣτΕ, «για τυπικούς λόγους», και δικαιώθηκαν, με αποτέλεσμα να ακυρωθεί η απόφαση της απαλλοτρίωσης. Οι «τυπικοί λόγοι», όπως μας μετέφεραν, θεραπεύτηκαν και έτσι το θέμα εισάγεται ξανά στο ΚΣΝΜ», αναφέρει η διαρροή του Υπουργείου. Κάτι που επί της ουσίας σημαίνει ότι σύντομα το σπίτι θα αποκτήσει τη μορφή που του αξίζει. Θα το δούμε όμως να προχωρά ή θα παραμείνει εξαγγελία όπως και προ δύο ετών;
Τεράστια ιστορική αξία
Για όσους δεν το γνωρίζουν, το σπίτι έχει ιδιαίτερη ιστορική αξία, διότι εκτός το ότι αποτέλεσε την οικία του ποιητή, έδωσε το έναυσμα για την πιο ηχηρή αντιναζιστική διαδήλωση στην Αθήνα, τον Φλεβάρη του ’43. Xιλιάδες Αθηναίοι συνέρευσαν στην οδό Περιάνδρου, πλημμύρισαν τους γύρω δρόμους, και συνόδευσαν τον Παλαμά στην τελευταία του κατοικία.
Ο πνευματικός κόσμος της χώρας έδωσε βροντερό «παρών»: Σπύρος Μελάς, Μαρίκα Κοτοπούλη, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Γιώργος Θεοτοκάς, Άγγελος Σικελιανός, Ηλίας Βενέζης, Ιωάννα Τσάτσου, Γιώργος Κατσίμπαλης, κ.ά. Οι επίσημες αρχές, προσπαθώντας να περιορίσουν το νόημα της παλλαϊκής συγκέντρωσης, εκπροσωπήθηκαν στην κηδεία από τον δοτό πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο και από εκπροσώπους των γερμανικών και ιταλικών κατοχικών δυνάμεων.
«Σε αυτό το φέρετρο ακουμπάει η Ελλάδα», είπε ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός. Και «με μια φωνή όσο ποτέ δυνατή» απήγγειλε το ποίημα Παλαμάς, που είχε γράψει τα χαράματα της 28ης Φεβρουαρίου προς τιμήν του μεγάλου ποιητή:
Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…
Βογκήστε τύμπανα πολέμου… Οι φοβερές
σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα !
Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα…».
Όταν τελείωσε η νεκρώσιμη ακολουθία, ο Σπύρος Μελάς, ο Άγγελος Σικελιανός και νέα παιδιά σήκωσαν το φέρετρο και κατευθύνθηκαν προς τον χώρο της ταφής. Την ώρα που θα εναπόθεταν το φέρετρο μέσα στη γη, πλησίασε ο αντιπρόσωπος του κατακτητή να καταθέσει στεφάνι.
Τότε, ο λογοτέχνης Γιώργος Κατσίμπαλης άρχισε να τραγουδά τον Εθνικό Ύμνο: «Σε γνωρίζω από την κόψη…». Ακολούθησε το συγκεντρωμένο πλήθος, «πρώτα δειλά –περιγράφει ο Κωνσταντίνος Τσάτσος– ύστερα η φωνή κατάκτησε όλον τον κόσμο, μυριόστομη. Ήταν η στιγμή η πιο συγκινητική. Ο κόσμος τραγουδούσε με πάθος. Κάποιος φώναξε Ζήτω η ελευθερία του πνεύματος. Αλλά ο κόσμος ήθελε μόνο ελευθερία σκέτη και φώναζε Ζήτω η Ελευθερία!», αναφέρει το e-culture, περιγράφοντας τις μεγαλειώδεις στιγμές.
«Θείαν γαλήνην»
Πώς είχε περιγράψει τη ζωή του ποιητή όμως ο δημοσιογράφος Τζαμουράνης που τον είχε επισκεφθεί το 1937;
«Ζη εις το ήσυχο σπίτι της οδού Περιάνδρου μέσα εις μίαν θείαν γαλήνην που δεν την ταράζει τίποτε απ’ τη βοή της πόλεως. Η καθημερινή του ζωή περνά μεταξύ του μικρού γραφείου, παραφορτωμένου από βιβλία παληά και νέα, και της ταράτσας του σπιτιού, στολισμένης με δροσερές και περιποιημένες γλάστρες.
Ξυπνά ενωρίς το πρωί και αφού πάρη το πρωϊνό του βγαίνει στην ταράτσα όπου κάθεται δύο ώρες ανάμεσα στα λουλούδια, κυττάζοντας προς την Ακρόπολι που φαίνεται απέναντι και ακούοντας τον αντίλαλο της ζωής από τα γειτονικά σπίτια. Οι ζεστές ηλιακές ακτίνες δεν φαίνεται να τον πειράζουν. Σ’ αυτό το διάστημα ρωτά τους δικούς του για όλα τα γύρω μικροπράγματα.
Μετά τις δέκα κλείνεται στο γραφείο του, μ’ ένα μολύβι στο χέρι, με μια σκέψι στο νου, μ’ ένα στίχο. Διαβάζει λίγο και όταν κουρασθή σηκώνεται και στέκεται όρθιος μπροστά στο παράθυρο, ατενίζοντας το γαλάζιο του ουρανού. Πολλές φορές τον βρήκαν οι δικοί του σ’ αυτή τη στάσι, να ταξειδεύη νοερά στους μακρυνούς κόσμους του φωτός. Σπάνια δέχεται λίγους φίλους πριν το μεσημέρι».
Στέγη Γραμμάτων «Κωστής Παλαμάς»
Το σπίτι όπου μεγάλωσε, πάντως, ο Παλαμάς στην Πάτρα διατηρείται και μάλιστα σε πολύ καλή κατάσταση. Βρίσκεται επί της οδού Κορίνθου, λίγο πριν την Κολοκοτρώνη, που σήμερα ονομάζεται «Κωστή Παλαμά».
Εχει ανακαινιστεί και λειτουργεί πια ως Στέγη Γραμμάτων «Κωστής Παλαμάς», χάρη στον Πατρινό Αθανάσιο Στεφανόπουλο, τον ομογενή που ζει και δραστηριοποιείται δεκαετίες στην Καλιφόρνια και ο οποίος αγόρασε και μετέτρεψε ην οικία, σε έναν χώρο πολιτισμού και γραμμάτων. Ο χώρος εγκαινιάστηκε το Σάββατο 13 Ιανουαρίου 2018, ημέρα των γενεθλίων του ποιητή, από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο.
Σε αυτό το σπίτι αναφέρεται στο παρακάτω ποίημα, το οποίο έγραψε μετά τον θάνατο των γονιών του και ενώ ο ίδιος βρισκόταν σε μικρή ηλικία.
«Το σπίτι που γεννήθηκα κι ας το πατούν οι ξένοι
στοιχειό είναι και με προσκαλεί· ψυχή, και με προσμένει.
Το σπίτι που γεννήθηκα, ίδιο στην ίδια στράτα
στα μάτια μου όλο υψώνεται και μ’ όλα του τα νιάτα».
Οι γονείς του Κωστή Παλαμά κατάγονταν από το Μεσολόγγι, όπου πήγε να ζήσει σε νεαρή ηλικία με τον αδελφό του από το 1866 μέχρι και το 1875, έχοντας ήδη χάσει και τους δύο γονείς του.
Το σπίτι ανήκε στο θείο του και βρίσκεται στην οδό Τριαντάφυλλου Σπόνδη 10 , ακριβώς απέναντι από την οικία Τρικούπη. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο. Μήπως πρέπει να γίνει λοιπόν κάτι αντίστοιχο επιτέλους και στην Αθήνα;
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ