Τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή τιμούν σήμερα οι απανταχού Έλληνες, μια θλιβερή επέτειο που ξερίζωσε για πάντα το Ελληνικό στοιχείο από τη Μικρά Ασία μετά από παρουσία αιώνων.
Το όνειρο έγινε εφιάλτης και όλεθρος για εκατομμύρια Μικρασιάτες που είδαν να χάνουν τα πάντα. Δολοφονίες, βιασμοί, καταστροφές σπιτιών, εκκλησιών, λεηλασίες, τίποτα δεν άφησαν οι ορδές των Τούρκων όρθιο μετά την κατάρρευση του μετώπου και την υποχώρηση του Ελληνικού Στρατού. Αύγουστος 1922…
Γράφει ο Χρήστος Νάσκας
Τι σημαίνει Μικρασιατική Καταστροφή; Η απάντηση θα μπορούσε να δοθεί μέσα από αυτή η μαρτυρία:
«Παντού φωτιά και μαχαίρι άκουες και έβλεπες. Από τους κατοίκους του Μπουνάρμπασι έμειναν καμιά δεκαριά οικογένειες… Μερικοί κατάφεραν να φύγουν, σέρνοντας με την κοιλιά προς το Σικλάρι και από κει στη Σμύρνη. Τους άλλους όλους τους ατιμάσανε, τους σφάξανε, τους κρεμάσανε, τους κάψανε. Κι εκείνους που κατάφεραν από το Σικλάρι να φτάσουν στη Σμύρνη, όταν ήρθε ο Κεμάλ, τους έπιασε και τους έσφαξε.
Εμείς βρισκόμασταν στη Σμύρνη. Πλημμύρα οι μαχαλάδες στο αίμα. Βάλανε φωτιά οι Τούρκοι, μια ώρα μακριά. «Μη φοβάστε είναι μακριά», μας είπε ο νοικοκύρης του σπιτιού που μέναμε».
Ή θα μπορούσε μέσα από μια άλλη μαρτυρία:
«Σε μια στιγμή δεν πιστεύαμε στα μάτια μας· γυναίκες πολλές μια σειρά ατέλειωτη από το μπουλούκι που ερχόταν από το Κορδελιό, σπρώχνοντάς η μια την άλλη και σκύφτοντας, τραβούσαν κατά τους ψηλούς βράχους, εκεί στα Πετρωτά.
Ώσπου να το καλοκαταλάβεις, πηδούσαν και χάνονταν μέσα στη θάλασσα.
Πολλές από αυτές κρατούσαν αγκαλιά και τα μωράκια τους.
Πλάι τους πάνω από τα κεφάλια τους, ήταν οι Τσέτες, έτοιμοι να τις ντροπιάσουν και ήθελαν να γλυτώσουν από τα χέρια τους, να πέσουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα γινόταν στο γκρεμό, να χαθούνε».
Και μια τρίτη μαρτυρία θα μπορούσε να περιγράψει τι ήταν Μικρασιατική Καταστροφή:
«Οι γονείς μου μείνανε στις Φώκιες, Από κει τους πήρανε οι Τούρκοι μαζί μ’ άλλους Φωκιανούς, Γκερενκιοΐτες και Σερεκιοΐτες, και τους πήγανε στο εσωτερικό.
Την άλλη μέρα διαλέξανε οι Τούρκοι τα καλύτερα κορίτσια κι οργιάσανε.
Πήρανε και την ανηψιά μου. «Παππού», φώναζε αυτή, «…σώσε με»!
Ο πατέρας μου δάκρυσε, όταν την άκουσε να φωνάζει. Αυτός που άλλοτε ήταν πανίσχυρος δεν μπορούσε να τη βοηθήσει. Απ’ όλη την οικογένεια μου εγώ γλύτωσα. Τους γονείς μου, τρία αδέλφια και πέντε ανήψια, όλους τους σφάξανε οι Τούρκοι».
Κάλλιστα θα μπορούσε να είναι και αυτή του προξένου των ΗΠΑ στη Σμύρνη George Horton (Ο οποίος έχει γράψει το βιβλίο Η ΜΑΣΤΙΓΑ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ-Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ):
«Οι δρόμοι, που οδηγούσαν στην αρμένικη συνοικία, φυλάγονταν από Τούρκους στρατιώτες.
Όσο διήρκησε η σφαγή, δεν επετράπη σε κανέναν η είσοδος. Οι συγκλονιστικότερες στιγμές της τραγωδίας εκτυλίχθηκαν στον καθεδρικό ναό του Αγίου Στεφάνου, όπου είχαν καταφύγει περισσότεροι από 4.000 άνθρωποι.
Οι Τούρκοι ζήτησαν από τους εγκλείστους να εξέλθουν και να παραδοθούν, οι δε Αρμένιοι, γνωρίζοντας, τι τους περίμενε, αρνήθηκαν. Δέχθηκαν τότε πυρά και χειροβομβίδες, ενώ στη συνέχεια οι Τούρκοι εισέβαλαν στον περίβολο και εντός του ναού, κατασφάζοντας και εκτελώντας.
Όσοι επέζησαν, οδηγούντο, ανά 100 άτομα, στην πλατεία Διοικητηρίου, όπου και δολοφονούντο εν ψυχρώ από τα τουρκικά εκτελεστικά αποσπάσματα”.
Όπως είχε γράψει ο Αμερικανός Πρόξενος: «Ένα από τα δυνατώτερα συναισθήματα που πήρα μαζί μου απ’ τη Σμύρνη ήταν το συναίσθημα της ντροπής, διότι άνηκα στο ανθρώπινο γένος».
Και αυτή η μαρτυρία όμως θα μπορούσε να περιγράψει τι σημαίνει Μικρασιατική Καταστροφή:
(Φιλιώ Χαιδεμένου σε συνέντευξή της στην Αναστασία Παρετζόγλου στο βιβλίο «Η Ελλάδα είναι Γυναίκα»:
“Στα Βουρλά το κακό ξεκίνησε στις 29 Αυγούστου.
Μπήκαν οι Τούρκοι στα σπίτια μας και μας έβαλαν φωτιά. Αργότερα μας είπαν ότι ήταν αντάρτες και μετά ήρθε ο τακτικός στρατός και μας μάζεψε. Μας έπιασαν όλους μαζί, τον πατέρα μου τον έσφαξαν, τον αδερφό μου τον έκαψαν, τους νέους τους μάζεψαν και τους πήραν στην Ανατολή.
Όταν φύγαμε ήταν 16 Σεπτεμβρίου.
Η αλήθεια είναι ότι οι Τούρκοι γείτονές μας δεν έφταιγαν σε τίποτα. Ήταν κλεισμένοι μέσα στα σπίτια τους και κλαίγανε κι αυτοί για το κακό που μας βρήκε. Το ποιος φταίει θα το πω με ένα στίχο από το ποίημα “Της Καταστροφής”: “Δε νίκησαν την Ελλάδα οι Τούρκοι.
Δεν μπορούσαν. Μα δε ήταν κι άνθρωποι. Την Ελλάδα νίκησαν, αδόξως, διχασμός, Λεβαντίνοι κι Ευρώπη”.
Ο Βενιζέλος έκανε τη μεγαλύτερη καταστροφή. Μέσα στη φλόγα του πολέμου, έπρεπε να γίνουν εκλογές στην Ελλάδα;».
Όπως και η μαρτυρία του Παναγιώτη Μαρσέλου από τη Σμύρνη:
«Μόλις πήγε ο κόσμος στη βρύση να πιει λίγο νερό, έβαλαν οι Τούρκοι το πολυβόλο και να σκοτώνουν γραμμή.
Εγώ βλέποντας αυτό, κατεβαίνω στο ποτάμι και πάω σε μια γούβα που είχε νερό μέσα, αλλά κι ένα ελληνικό πτώμα που από την πολυκαιρία είχε πρηστεί κι είχε σαπίσει.
Ωστόσο δεν άντεχα τη δίψα· ήπια και γέμισα ένα καπέλο και το πήγα στον αδελφό μου. Ήπιε κι εκείνος, και τα λίπη από το σπασμένο πτώμα κολλούσαν στα χείλη μας!».
Αλλά και η μαρτυρία του Απόστολου Ρουκουνιώτη από το Αϊβαλί:
«Οι καπνοί ανεβαίνανε μέχρι τον ουρανό και ο κόσμος κατέβαινε στην παραλία για να βρει μέσον να φύγει, αλλά με τι να φύγει αφού όσα καΐκια ήταν στο λιμάνι φόρτωναν κόσμο και μικρά παιδιά. Οι βάρκες χωρούσαν 50 άτομα και έμπαιναν 100 για να γλυτώσουν οπότε και οι βάρκες βούλιαζαν επιτόπου.
Είχε γεμίσει η προκυμαία πτώματα, παντού υπήρχε μια ολοκληρωμένη καταστροφή.
Βλέποντας αυτά ο πατέρας μου τότε, φύγαμε με τη βάρκα που ήμασταν όλοι μέσα. Πήγαμε κι εγκατασταθήκαμε σ’ ένα νησί που βρισκόταν ανάμεσα στο Αϊβαλί και τη Μυτιλήνη».
Χιλιάδες μαρτυρίες ανθρώπων που ξεριζώθηκαν, που είδαν τον τρόμο, που έζησαν το αδιανόητο, που είδαν ανθρώπους θεριά ανήμερα να σφάζουν, να βιάζουν, να καταστρέφουν, εξηγούν τι ήταν τότε Μικρασιατική Καταστροφή. Αυτοί που τα είδαν και δεν τα ξέχασαν.
Όπως και αυτή η μαρτυρία:
«Μας κυνηγούσε η φωτιά και το βόλι του Τούρκου. Αλλοφροσύνη ήτανε, ο άνθρωπος έχανε τα λογικά του.
Εκεί που τρέχαμε, άκουσα πυροβολισμό πίσω μου και γυρίζω και βλέπω τη μάνα μου κάτω πεθαμένη. Το κορίτσι μου είδε μπρος στα μάτια του να σκοτώνουν τη γιαγιά του.
Στα χέρια του μείνανε τα αίματα.
Εγώ έτρεχα με το αγόρι μου. Λογικό δεν είχα πια! Ένας Τούρκος μ’ άρπαξε το παιδί απ’ τα χέρια και το ΄μπασε σ’ ένα σπίτι. Τότες με έπιασε η μεγάλη τρέλα. Φώναζα, έκλαιγα, τραβούσα τα μαλλιά μου. Ποιος να δώσει προσοχή σ’ εμένα!
Όλοι χαμένοι ήτανε. Βρέθηκε ένας Τούρκος, Αλής, φίλος του αδελφού μου, και με είδε έτσι που ήμουνα· μπήκε αμέσως στο σπίτι, μίλησε, φώναξε, και έβγαλε το παιδί και μου το παράδωσε στα χέρια μου».
Μικρασιατική καταστροφή είναι και άλλα πολλά, που τα βίωσε η Ελλάδα και ο Μικρασιατικός Ελληνισμός μέσα στη δίνη δύσκολων χρόνων, γεμάτων αλλαγών από το 1914 και μετά.
Μικρασιατική Καταστροφή θα μπορούσε να είναι ακόμη:
-
Οι δυνάμεις της εποχής, Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Σοβιετική Ένωση που η κάθε μια ξεχωριστά επιδίωκε να προασπίσει και να προστατεύσει τα συμφέροντά της. Δημιουργώντας και καταστρέφοντας συμμαχίες, ανάλογα το τις εξυπηρετούσε.
-
Η λήξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου το 1918, η Σύνοδος Ειρήνης στο Παρίσι όπου οι νικήτριες δυνάμεις οριοθέτησαν εδάφη, επέβαλαν τους όρους τους στους ηττημένους, τις Κεντρικές Δυνάμεις, ενώ την ίδια στιγμή άφηνε τις τελευταίες ανάσες της η οθωμανική αυτοκρατορία. Οι πρώτες σκέψεις για τη δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών.
-
Η συνθήκη του Μούδρου στη Λήμνο το 1918, για πολλούς ένας θρίαμβος των συμμάχων απέναντι στους Τούρκους. Με μια σειρά όρων που έπρεπε να τηρήσουν οι ηττημένοι.
-
Η διάλυση αυτοκρατοριών όπως τις γνώριζε ο κόσμος, π.χ. Αυστρουγγαρίας και ο ερχομός στη ζωή νέων κρατών, αλλά και νέων ιδεολογιών. Π.χ. Σοβιετική Ένωση…
-
Η συνθήκη των Σεβρών στις 28 Ιουλίου 1920 που έδωσε τη δυνατότητα στην Ελλάδα να πατήσει σε δυο ηπείρους και να απλωθεί σε πέντε θάλασσες.
-
Η είσοδος του Ελληνικού στρατού στη Σμύρνη τον Μάϊο του 1919 και ό,τι σήμαινε τότε για τους Έλληνες της Μικράς Ασίας.
-
Η παρουσία συμμαχικών στρατευμάτων στην Κωνσταντινούπολη που θέριεψε όνειρα αιώνων, τροφοδότησε πίστη και αισιοδοξία. Το θωρηκτό «Αβέρωφ» στις 28 Ιουλίου του 1920 μπήκε στα νερά του Βοσπόρου σημαιοστολισμένο περνώντας μπροστά από την Αγία Σοφία. Από τον Μαρμαρά κατευθύνθηκε στη Σμύρνη.
-
Οι νικηφόρες μάχες του Ελληνικού στρατού στο μέτωπο της Μικράς Ασίας και κατά συνέπεια η επαφή με πληθυσμούς που διατήρησαν μέσα τους την Ελλάδα στο πέρασμα των αιώνων.
-
Ελλάδα, Τουρκία, Αγγλία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και Σοβιετική Ένωση, με τις δύο πρώτες να πολεμούν σε ένα ευρύ γεωγραφικό χώρο και οι υπόλοιπες χώρες να προσπαθούν να διαφυλάξουν τις πολιτικές τους, αλλά και να βρουν τον δικό τους ζωτικό χώρο προς την Ανατολή.
-
Μικρασιατική Καταστροφή είναι και οι πρωταγωνιστές, Ελευθέριος Βενιζέλος, Βασιλιάς Κωνσταντίνος τα πάθη, οι εμμονές, ακόμη και οι ισοπεδωτικές νοοτροπίες των υποστηρικτών τους. Είναι από την άλλη πλευρά ο Κεμάλ Ατατούρκ.
-
Είναι επίσης οι εκλογές του 1920, η ήττα του Βενιζέλου, η αλλαγή κυβέρνησης, το δημοψήφισμα που έφερε πίσω στον θρόνο του τον βασιλιά Κωνσταντίνο, οι ραγδαίες αλλαγές στο στράτευμα, ο εθνικός διχασμός, αλλά κυρίως η αρχή του τέλους.
-
Ακολουθούν με ραγδαία ταχύτητα: Η αλλαγή της πολιτικής των ξένων δυνάμεων, η ενίσχυση των Τούρκων μέσα από συμφωνίες και η απόφαση στην Ελλάδα για προέλαση προς την Άγκυρα.
-
Εσκί Σεχίρ, Αφιόν Καραχισάρ, Αλμυρά Έρημος, μάχες, ο Σαγγάριος, συνεχώς μάχες, παραιτήσεις κυβερνώντων στην Ελλάδα. Από τις 6 Αυγούστου και μετά αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση, ο Ελληνικός στρατός υποχωρεί παρά τον ηρωισμό που επιδεικνύει σε πολλές περιπτώσεις.
-
Όπου υπήρχαν Έλληνες προσπαθούν να ξεφύγουν από τη μανία και το εκδικητικό μίσος των Τούρκων, τακτικού στρατού και των λεγόμενων ατάκτων. Η Σμύρνη τυλίγεται στις φλόγες , λαμπαδιάζει και μαζί της ψυχή των Ελλήνων που κατοικούσαν αιώνες στη Μικρά Ασία.
-
Είναι η συνθήκη της Λωζάνης στις 23 Ιουλίου 1923 και η ανταλλαγή πληθυσμών.
-
Μικρασιατική Καταστροφή…Τι άλλο είναι; Να εγκαταλείπεις τη γη και την περιουσία σου για να ζήσεις τουλάχιστον, εσύ και η οικογένειά σου. Να μην υποστείς ό,τι δεν χωράει ο ανθρώπινος νους (οι μαρτυρίες το αποδεικνύουν), να μην είσαι σε πολλές περιπτώσεις καλοδεχούμενος στη μητέρα πατρίδα που μνημόνευες κάθε μέρα σε κάποια πόλη ή χωριό της Μικράς Ασίας.
-
Να έρχεσαι στην Ελλάδα και να αλλάζεις το DNA της ακόμη και αν έχεις χάσει τα πάντα. Σήκωσαν κεφάλι, ορθοπόδησαν, άντεξαν, μεγαλούργησαν στη νέα τους πατρίδα. Αυτή που είχαν στην καρδιά τους πάντα.
-
Πολλά είναι Μικρασιατική Καταστροφή, είναι και οι πορείες θανάτου των Τούρκων στους Έλληνες άνδρες και νέους που έμειναν πίσω, οι νεκροί και αιχμάλωτοι στρατιώτες, η βαρβαρότητα των Τούρκων με κάθε τρόπο και μέσο εναντίον των Ελλήνων.
-
Αν ψάξει, όποιος έχει τη διάθεση, στο διαδίκτυο έναν χάρτη με τις Ελληνικές πόλεις, αλλά και τα χωριά που υπήρχαν κάποτε στη Μικρά Ασία θα κατανοήσει τι σήμαινε Ελληνισμός στη συγκεκριμένη περιοχή της σημερινής Τουρκίας.
-
Τέλος, είναι ξεριζωμός, είναι η απώλεια να χάνεις κάτι δικό σου για πάντα, είναι η μνήμη και ο σεβασμός σε αυτή.
ΥΓ. Πηγές: Η ΕΞΟΔΟΣ – ΤΟΜΟΣ Α’ – ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΠΑΡΧΙΕΣ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΛΙΩΝ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΣ- ΕΚΔ: ΚΕΝΤΡΟ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ – 1980. – Αρχείο του Συλλόγου Μικρασιατών Ανατολικής Φθιώτιδας.
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ