Ο πόλεμος στην Ουκρανία εξακολουθεί να μαίνεται και αφήνει πίσω του αναρίθμητες απώλειες.
Οι Ρώσοι με την εισβολή τους στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου, κατέλαβαν αμέσως τον καταστραμμένο πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ, προκαλώντας την ανησυχία όχι μόνο της Ουκρανικής, αλλά και της παγκόσμιας κοινής γνώμης, καθώς εκεί έχει σημειωθεί η μεγαλύτερη πυρηνική καταστροφή, ίσως στην ιστορία της ανθρωπότητας, καθώς οι συνέπειες της καταστροφής εκείνης είναι ορατές ακόμα και σήμερα.
Ας θυμηθούμε όμως τι ακριβώς συνέβη τότε…
Το ημερολόγιο έγραφε 26 Απριλίου 1986, όταν νωρίς το πρωί, ο αντιδραστήρας 4 του πυρηνικού εργοστασίου του Τσερνόμπιλ εξερράγη, προκαλώντας αυτό που τα Ηνωμένα Έθνη χαρακτήρισαν «τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή στην ιστορία της ανθρωπότητας».
Ηταν η καταστροφή που η επιστημονική κοινότητα πίστευε ότι δε θα συμβεί ποτέ, έπεσε όμως έξω…
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ποσότητα ραδιενέργειας που απελευθερώθηκε στην ατμόσφαιρα είναι σχεδόν 200 φορές μεγαλύτερη από τη ραδιενέργεια που απελευθερώθηκε από τις δύο ατομικές βόμβες του Ναγκασάκι και της Χιροσίμα μαζί.
Το χρονικό της καταστροφής
Ήταν ξημερώματα της 26ης Απριλίου 1986 όταν οι εργαζόμενοι στον πυρηνικό σταθμό «Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν», στο Τσερνόμπιλ της Ουκρανίας, άρχισαν τις προγραμματισμένες εργασίες για ένα πείραμα, που σκοπό είχε να ελέγξει τα συστήματα ασφαλείας, πείραμα που έμελλε να οδηγήσει στο μεγαλύτερο πυρηνικό ατύχημα στην ιστορία.
Στο πλαίσιο του πειράματος αυτού, οι τεχνικοί έκλεισαν τα αυτόματα συστήματα ρύθμισης της ισχύος της τέταρτης μονάδας του σταθμού, καθώς και τα συστήματα ασφαλείας, αφήνοντας ωστόσο τον αντιδραστήρα να λειτουργεί με το 7% της ισχύος του.
Στη 1:23 το πρωί, η αλυσιδωτή αντίδραση στον τέταρτο αντιδραστήρα προκάλεσε διαδοχικές εκρήξεις, οι οποίες τίναξαν στον αέρα το ατσάλινο κάλυμμα του αντιδραστήρα, βάρους χιλίων τόνων.
Τεράστιες ποσότητες ραδιενεργού υλικού σκορπίστηκαν στον αέρα, οι οποίες και έφτασαν στις γύρω περιοχές με ταχείς ρυθμούς.
Από το ατύχημα πέθαναν επιτόπου δύο από τους εργάτες του σταθμού.
Στις 28 Απριλίου, σουηδικοί σταθμοί παρατήρησης άρχισαν να καταγράφουν υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας και απαίτησαν μια εξήγηση.
Παρότι η σοβιετική κυβέρνηση αποπειράθηκε αρχικώς να συγκαλύψει το γεγονός, αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι υπήρξε ένα «μικρό ατύχημα».
Επί δέκα ημέρες, τα φλεγόμενα πυρηνικά καύσιμα απελευθέρωναν στην ατμόσφαιρα εκατομμύρια ραδιενεργά στοιχεία, σε ποσότητα που αντιστοιχεί σε 200 βόμβες σαν αυτή της Χιροσίμας.
Ραδιενεργός σκόνη απλώθηκε πάνω από την Ευρώπη και μέχρι το Βόρειο Πόλο.
Χρειάστηκαν 7.000 τόνοι μετάλλου και 400.000 κυβικά μέτρα σιδηροπαγούς σκυροδέματος, προκειμένου να θαφτούν οι εκατοντάδες τόνοι πυρηνικών καυσίμων και ραδιενεργών συντριμμιών μέσα σε μια σαρκοφάγο.
Αίτια του ατυχήματος
Το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ προήλθε από μια σειρά μη προβλεπόμενων χειρισμών και λαθών, και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε σχεδιαστικές ατέλειες του αντιδραστήρα RBMK-1000, που χρησιμοποιούσε το εργοστάσιο.
Ακόμη και σήμερα τα ακριβή αίτια του δυστυχήματος παραμένουν άγνωστα
Ωστόσο, σύμφωνα με την επανεκτίμηση του ατυχήματος από τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας που έγινε το 1992 (INSAG-7), οι ακόλουθοι παράγοντες αποτελούν την πιθανότερη αιτία για το Πυρηνικό Ατύχημα στο Τσερνόμπιλ:
- Ο αντιδραστήρας είχε επικίνδυνα μεγάλο θετικό συντελεστή κενού.
- Ο συντελεστής κενού εκφράζει τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρεται ο αντιδραστήρας όταν στο νερό ψύξης που έχει στο εσωτερικό του δημιουργηθούν φυσαλίδες ατμού. Οι περισσότεροι αντιδραστήρες έχουν αρνητικό συντελεστή κενού, όμως οι αντιδραστήρες γραφίτη – όπως αυτό του Τσερνόμπιλ – έχουν θετικό συντελεστή.
- Πιο σημαντικό σφάλμα θεωρείται η χρήση γραφίτη στο άκρο των ράβδων ελέγχου. Με τον σχεδιασμό αυτό, όταν οι ράβδοι κατεβαίνουν από την ανώτατη δυνατή θέση, η ισχύς τους αντιδραστήρα αυξάνει για μερικά δευτερόλεπτα. Οι χειριστές του αντιδραστήρα δεν ήταν ενήμεροι για αυτή την συμπεριφορά.
- Ο σχεδιασμός των αντιδραστήρων RBMK-1000 παρουσίαζε και άλλες ελλείψεις και ελαττώματα, και δεν συμμορφωνόταν με τα αποδεκτά επίπεδα ασφαλείας για τους πυρηνικούς αντιδραστήρες.
Οι τραγικές συνέπειες
Επισήμως, 31 άνθρωποι πέθαναν λίγο μετά την έκρηξη.
Όμως, από το 1986 έως σήμερα έχουν χάσει τη ζωή τους περισσότεροι από 25.000 στρατιώτες και πολίτες από την Ουκρανία, τη Ρωσία, τη Λευκορωσία και άλλες Δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, οι οποίοι εστάλησαν στις εργασίες αποκατάστασης του σταθμού.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, περίπου 8,4 εκατομμύρια άνθρωποι στις τρεις αυτές χώρες έχουν εκτεθεί στη ραδιενέργεια, από την οποία έχει μολυνθεί έκταση 150.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, δηλαδή ίση με τη μισή έκταση της Ιταλίας!
Τετρακόσιες χιλιάδες άνθρωποι εγκατέλειψαν τις εστίες τους, αλλά περίπου 6 εκατομμύρια εξακολουθούν να ζουν σε μολυσμένες ζώνες.
Απαγορευμένη Ζώνη
Η ζώνη εφαρμόστηκε λίγο μετά την καταστροφή του Τσερνόμπιλ το 1986 για να βοηθήσει στην εκκένωση του τοπικού πληθυσμού και στην αποτροπή εισόδου στην σημαντικά μολυσμένη περιοχή.
Η τοποθεσία γύρω από το χώρο του ατυχήματος χωρίστηκε σε τέσσερις ομόκεντρες ζώνες ανάλογα με το βαθμό επικινδυνότητας.
Κάθε οικιστική, πολιτική και επαγγελματική δραστηριότητα είναι απαγορευμένη και ποινικοποιημένη μέσα στη τέταρτη και πιο επικίνδυνη ζώνη, ακτίνας 30 χιλιομέτρων.
Η μόνη επίσημη εξαίρεση είναι η λειτουργία του πυρηνικού σταθμού στο Τσερνόμπιλ και τις επιστημονικές εγκαταστάσεις που σχετίζονται με τις έρευνες για την ασφάλεια της πυρηνικής ενέργειας.
Η χλωρίδα και η πανίδα στην περιοχή επηρεάστηκαν σημαντικά μετά το ατύχημα.
Πευκοδάση στην περιοχή καταστράφηκαν από τη ραδιενέργεια, ενώ υπήρξαν αναφορές και για μεταλλάξεις σε ζώα, με μόνη επιστημονική καταγραφή τον μερικό αλμπινισμό στα χελιδόνια.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν αναφορές ότι η άγρια ζωή στην περιοχή γνωρίζει ιδιαίτερη ανάπτυξη λόγω της έλλειψης του ανθρώπινου παράγοντα.
Εντούτοις επιστημονικές έρευνες αντικρούουν αυτές τις αναφορές, ισχυριζόμενες ότι τα επίπεδα ραδιενέργειας έχουν σημαντική επίπτωση σε άγρια ζώα και φυτά.
Η περιοχή είναι επίσης γεμάτη με νεκροταφεία οχημάτων (περισσότερα από 800) γεμάτα από μολυσμένα στρατιωτικά οχήματα και ελικόπτερα.
Δεκάδες ποταμόπλοια και φορτηγίδες σκουριάζουν σε εγκαταλελειμμένα λιμάνια.
Επιπτώσεις στην υπόλοιπη Ευρώπη
Το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ είχε επιπτώσεις στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, με τη δυτική, ανατολική και βόρεια Ευρώπη να δέχεται το μεγαλύτερο ποσοστό ραδιενεργών ισοτόπων (περισσότερα από τα μισά ραδιενεργά σωματίδια που απελευθερώθηκαν από το ατύχημα κατέληξαν σε περιοχές εκτός ΕΣΣΔ).
Πρώην Γιουγκοσλαβία, Φινλανδία, Σουηδία, Γερμανία, Βουλγαρία, Νορβηγία, Ρουμανία, Αυστρία και Πολωνία δέχθηκαν η κάθε μια περισσότερα από ένα πεταμπεκερέλ (1015 Bq) καισίου 137.
Η περιοχή που μολύνθηκε με πάνω από 4.000 μπεκερέλ ανά τετραγωνικό μέτρο καλύπτει το 40% της επιφάνειας της Ευρώπης, ενώ το 2,3% δέχτηκε πάνω από 40.000 μπεκερέλ ανά τετραγωνικό μέτρο.
Υπολογίζεται ότι από τη συνολική δόση ραδιενέργειας που έλαβε ο πληθυσμός της γης λόγω του ατυχήματος, το 36% αντιστοιχεί στους κατοίκους Ρωσίας, Ουκρανίας και Λευκορωσίας και το 53% στους υπόλοιπους Ευρωπαίους.
Ακόμα και σήμερα υπάρχουν περιορισμοί στη διακίνηση τροφίμων σε χώρες της Ευρώπης:
Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν περιορισμοί σε 374 φάρμες με 200.000 πρόβατα.
Σε Σουηδία και Νορβηγία υπάρχουν περιορισμοί για ζώα που βρίσκονται σε ελεύθερο περιβάλλον (ανάμεσά τους και οι τάρανδοι).
Στη Γερμανία αλλά και σε άλλες βορειοευρωπαϊκές χώρες ανιχνεύονται υψηλά ποσοστά καισίου 137 σε άγρια ζώα, όπως αγριόχοιρους (μέσα επίπεδα 6.800 Bq/kg, δέκα φορές υψηλότερα από το όριο ασφαλείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα 600 μπεκερέλ ανά κιλό).
Εκτιμάται ότι περισσότερο από το μισό του ιωδίου 131 που διέφυγε από το Τσερνόμπιλ κατέληξε εκτός ΕΣΣΔ.
Το ραδιενεργό ιώδιο προκαλεί αύξηση των περιπτώσεων καρκίνου του θυρεοειδούς και σύμφωνα με εκτιμήσεις, παρουσιάστηκε αύξηση αυτής της μορφής καρκίνου σε Ηνωμένο Βασίλειο και Τσεχία, χρειάζονται όμως περισσότερες έρευνες για να υπάρξει συνολική εικόνα για την Ευρώπη.
Κάποιες άλλες μελέτες αναφέρουν επίσης αύξηση της παιδικής λευχαιμίας σε Δυτική Γερμανία, Ελλάδα και Λευκορωσία.
Έχοντας υπόψη ότι τα περισσότερα είδη καρκίνου χρειάζονται 20 με 60 χρόνια μεταξύ έκθεσης στο αίτιο και εκδήλωσης της ασθένειας, είναι προφανές ότι είναι ακόμα νωρίς για να εκτιμήσουμε τις πραγματικές διαστάσεις των επιπτώσεων του ατυχήματος.
Επιπτώσεις στην Ελλάδα
Μέρος του ραδιενεργού νέφους από το Τσερνόμπιλ έφτασε και στην Ελλάδα μετά από μερικές μέρες.
Προκλήθηκε πανικός στον ελληνικό πληθυσμό, συγκεκριμένα σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων, με τον κρατικό μηχανισμό να κάνει συστάσεις για αποφυγή του φρέσκου γάλακτος και το καλό πλύσιμο φρούτων και λαχανικών από τις 5 Μαΐου και μετά.
Το ραδιενεργό νέφος επηρέασε κυρίως την Βόρεια Ελλάδα και τη Θεσσαλία, όπου χρόνια αργότερα ανιχνεύονταν ποσά ραδιενέργειας υψηλότερα του κανονικού.
Μετρήσεις που έγιναν το 1996 έδειξαν εκπομπές καισίου στα 65 κιλομπεκερέλ ανά τετραγωνικό μέτρο με το όριο επικινδυνότητας να βρίσκεται στα 5 κιλομπεκερέλ.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία δεν παρατηρήθηκε αύξηση στη συχνότητα της λευχαιμίας, εκτός από τη σπάνια βρεφική λευχαιμία, αλλά ούτε και στον καρκίνο του θυρεοειδούς.
Από την άλλη όμως υπολογίζεται από έρευνα της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας ότι έγιναν περίπου 2.500 τεχνητές εκτρώσεις το 1986 από γονείς οι οποίοι φοβήθηκαν τις πιθανές επιπτώσεις της ραδιενέργειας στο έμβρυο.
Επίσης ιατρικοί κύκλοι αποδίδουν 1500 περιπτώσεις καρκίνου (τη δεκαετία 1986-1996) που δεν δικαιολογούνταν από το ιστορικό του ασθενούς, σε πιθανές επιπτώσεις του Τσερνόμπιλ.
Έχει ξεπεράσει η φύση την πυρηνική καταστροφή;
Πολλά φωτορεπορτάζ και αναφορές στον Τύπο τιτλοφορούνται με ελπιδοφόρα μηνύματα, όπως “Η ζωή ανθίζει στο Τσερνόμπιλ” ή “ο φυσικός παράδεισος του Τσερνόμπιλ”, δίνοντας την εντύπωση στους αναγνώστες ότι η φύση γύρω από το σημείο του ατυχήματος του αντιδραστήρα έχει ήδη ανακάμψει από την πυρηνική καταστροφή.
Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα; «Δεν είναι αλήθεια», επισημαίνει η Κέιτ Μπράουν, ερευνήτρια στο Τσερνόμπιλ.
«Είναι πολύ όμορφη η ιδέα ότι οι άνθρωποι, αφού έχουν μολύνει τη φύση, το μόνο που πρέπει να κάνουν είναι να αποσυρθούν για κάποιο καιρό – και η φύση θα τα διορθώσει μετά όλα μόνη της», λέει η επιστήμονας. Στην πραγματικότητα όμως τα είδη εντόμων, πουλιών και θηλαστικών στην αποκλεισμένη ζώνη είναι σαφώς λιγότερα, σύμφωνα με τους βιολόγους.
Είναι αλήθεια ότι γίνονται αναφορές σε απειλούμενα είδη πτηνών και εντόμων, που κάνουν παρ’ όλα αυτά την εμφάνισή τους στην αποκλεισμένη ζώνη – αλλά αυτό δεν αποτελεί απόδειξη για την “υγεία” της φύσης στο Τσερνόμπιλ, υπογραμμίζουν οι ειδικοί.
Μακροχρόνιες παρατηρήσεις, τόσο άγριων ζώων, όσο και πειραματόζωων στις μολυσμένες περιοχές δείχνουν σημαντική αύξηση της θνησιμότητας, προβλήματα υγείας, μειωμένο προσδόκιμο ζωής, πρόωρη γήρανση, αλλαγές στο αίμα και το κυκλοφορικό σύστημα, δυσπλασίες καθώς και άλλους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία των ζώων.
Σημερινή κατάσταση
Τον Σεπτέμβριο του 2007 η Ουκρανία ενέκρινε την κατασκευή ενός ατσάλινου κελύφους πάνω από τον αντιδραστήρα, σε αντικατάσταση της υπάρχουσας σαρκοφάγου, η οποία κινδυνεύει από κατάρρευση.
Το κέλυφος το οποίο θα κατασκευαστεί από τον όμιλο γαλλικών εταιρειών Novarka, θα κοστίσει 432 εκ. ευρώ (κατ’ άλλες πηγές 505 εκ. ευρώ), με το κόστος να καλύπτεται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης και διεθνείς χορηγούς.
Η τοξωτή κατασκευή έχει πλάτος 257 μέτρων, ύψος 105 μέτρων και μήκος 150 μέτρων και θα χρειαστούν 58 μήνες για την ολοκλήρωσή της.
Η νέα σαρκοφάγος θα κατασκευαστεί σε σχετική απόσταση από τον αντιδραστήρα και μόλις ολοκληρωθεί θα μετακινηθεί πάνω σε ράγες προς την τελική της θέση, πάνω από την προϋπάρχουσα σαρκοφάγο.
Μετά το πέρας της κατασκευής θα ξεκινήσει η αποδόμηση του πυρήνα.
Στις 10 Ιουλίου 2019 παραδόθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση επίσημα η νέα ασφαλής σαρκοφάγος, η οποία καλύπτει τον τέταρτο πυρηνικό αντιδραστήρα του πυρηνικού σταθμού του Τσερνόμπιλ, ανακοίνωσε η αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ουκρανία.
Μεταφορά στη μικρή οθόνη
Η καταστροφή έχει μεταφερθεί και στη μικρή οθόνη και έγινε σειρά 5 επεισοδίων.
Δημιουργήθηκε και γράφτηκε από τον Γκρεγκ Μάζιν σε σκηνοθεσία του Γιόχαν Ρενκ.
Η σειρά παράχθηκε από την HBO σε συνεργασία με την Sky UK και απεικονίζει την πυρηνική καταστροφή του Τσερνόμπιλ τον Απρίλιο του 1986 και τις πρωτοφανείς προσπάθειες καθαρισμού που ακολούθησαν.
Οι πρωταγωνιστές είναι οι Τζάρεντ Χάρις, Στέλαν Σκάρσγκορντ, Έμιλι Γουάτσον και Πωλ Ρίτερ.
Η σειρά έκανε πρεμιέρα στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία στις 6-7 Μαΐου του 2019 και κέρδισε την αναγνώριση από τους κριτικούς.
Η σειρά έχει αποκτήσει εκατομμύρια οπαδούς ανά τον κόσμο.
Πόλεμος στην Ουκρανία: Αγωνία για το Τσερνόμπιλ
Σήμερα με τη διεξαγωγή του πολέμου οι εφιαλτικές μνήμες ξυπνούν και πάλι και επικρατεί προβληματισμός μήπως ζήσουμε ξανά την επικίνδυνη καταστροφή.
Γι’ αυτό και η ουκρανική διαχειρίστρια εταιρία ανακοίνωσε πλήρη διακοπή της ηλεκτροδότησης του πυρηνικού σταθμού του Τσερνόμπιλ και των συστημάτων ασφαλείας του, εξαιτίας των ρωσικών στρατιωτικών ενεργειών.
Είναι πιθανό να υπάρξουν εκ νέου πυρηνικές συνέπειες;
Ο Καθηγητής Πυρηνικής Φυσικής του ΑΠΘ μιλάει για τις εξελίξεις στον πυρηνικό εργοστάσιο και για το πόσο πιθανό είναι να υπάρξει διαρροή ραδιενέργειας, εάν δεν υπάρχει ηλεκτροδότηση.
Ο καθηγητής ήταν καθησυχαστικός σχετικά με την ύπαρξη πυρηνικών συνεπειών, λέγοντας πως το σενάριο αυτό είναι σχεδόν απίθανο.
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ