Ημέρα θλίψης, αλλά και μνήμης η σημερινή για τον Ποντιακό Ελληνισμό.
Ξεριζώνεται από τις πατρογονικές του εστίες, από το 1916 μεθοδικά και με απάνθρωπη μαζικότητα και μέχρι το 1923 οι Τούρκοι δεν άφησαν τίποτα όρθιο. Η Γενοκτονία έχει συντελεσθεί.
353.000 ψυχές ζητούν δικαίωση…
Ο κ. Κυριάκος Χατζηκυριακίδης, επίκουρος καθηγητής Έδρας Ποντιακών Σπουδών Α.Π.Θ. μίλησε στο mynews.gr για τη μαύρη επέτειο του Ελληνισμού, την απαίτηση για αναγνώριση της Γενοκτονίας, ενώ αναλύει το ιστορικό υπόβαθρο της εποχής των διωγμών φέροντας στην επιφάνεια ενδιαφέροντα στοιχεία.
Μιλάει το πως μεθοδεύτηκε το σχέδιο της Γενοκτονίας, ποιες πρακτικές ακολουθήθηκαν, γιατί ακόμη και σήμερα οι Τούρκοι αρνούνται να δεχθούν αυτό που συνέβη τότε. Επίσης μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αναφορές του στον ρόλο της παιδείας, των μοναστηριών και στο πως βοήθησαν στην άνθηση του Ελληνισμού της περιοχής.
Τέλος, αναφέρεται με συγκίνηση στις επιστολές ή τα αποκόμματα επιστολών που έχουν διασωθεί από ανθρώπους που ενώ βάδιζαν ήδη στον δρόμο του θανάτου έδειχναν το μεγαλείο της ζωής στους υπόλοιπους.
Συνέντευξη στον Χρήστο Νάσκα
Ας γυρίσουμε λοιπόν τις σελίδες της ιστορίας με τη βοήθεια του κ. Κυριάκου Χατζηκυριακίδη μέσω του mynews.gr και ας πάμε στις πρώτες δεκαετίες των αρχών του 20ου αιώνα.
Οι Νεότουρκοι, η ριζοσπαστικοποίηση των θέσεων τους και ο Μουσταφά Κεμάλ
Όπως λέει αρχικά ο κ. Χατζηκυριακίδης: «Γνωρίζουμε πλέον όλοι ή σχεδόν όλοι ότι για την ιστορική τεκμηρίωση του εγκλήματος της Γενοκτονίας έχουν εργασθεί συστηματικά ήδη στις προηγούμενες δεκαετίες ακαδημαϊκοί δάσκαλοι και ερευνητές.
Σημαντικό αποτέλεσμα αυτού του ερευνητικού και επιστημονικού μόχθου είναι η έκδοση ψηφίσματος από τη Διεθνή Ένωση Ακαδημαϊκών για τη Μελέτη των Γενοκτονιών το 2007, για την κατά λέξη μετάφραση «Γενοκτονία των χριστιανικών μειονοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην περίοδο 1914-1923, και συγκεκριμένα των Αρμενίων, τους Ασσυρίων καθώς και των Ελλήνων του Πόντου και όλης της καθ’ ημάς Ανατολής (Pontian and Anatolian Greeks).
Πράγματι, οι Νεότουρκοι πολύ γρήγορα μετά το Επαναστατικό Κίνημά τους το 1908, ήδη από τα συνέδριά τους στη Θεσσαλονίκη, αρχής γενομένης από το 1911, αρχίζουν να ριζοσπαστικοποιούν τις θέσεις τους.
Οι θέσεις αυτές, ιδιαίτερα μάλιστα μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, τη συντριπτική ήττα και την απώλεια των βαλκανικών εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποκτούν πια συγκεκριμένο περιεχόμενο βασισμένες στις αρχές του τουρκικού εθνικισμού· αρχές που εξαιρούσαν όλους τους μη μουσουλμάνους από τον ορισμό του τουρκικού έθνους.
Ο ηγετικός θεωρητικός εκφραστής του τουρκικού εθνικισμού Ζίγια Γκιοκάλπ υποστήριζε: «Έλληνες, Αρμένιοι και Εβραίοι είναι και θα παραμείνουν ξένο σώμα στο τουρκικό εθνικό κράτος».
Στόχος των Νεότουρκων ήταν, ουσιαστικά, η ομογενοποίηση της υπό ίδρυση Τουρκίας, η μετατροπή της πολυεθνικής αυτοκρατορίας σε τουρκικό εθνικό κράτος, είτε με την αφομοίωση των μουσουλμανικών μη τουρκικών πληθυσμών είτε με την, με κάθε τρόπο, αποδυνάμωση και εκδίωξη από τα εδάφη της Μ. Ασίας, και βέβαια με τη φυσική εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών∙ πρακτικές που αναφέρονται και στις τουρκικές πηγές (απομνημονεύματα των ίδιων των Τούρκων πρωταγωνιστών των σφαγών, δικαστήρια και καταδίκη των πρωταιτίων της Γενοκτονίας το 1918 για τις επαίσχυντες πράξεις τους κ.λπ.), καθώς και στα κείμενα και τις αναφορές των δυτικών (στρατιωτικών, πολιτικών, ιεραποστόλων, μελών φιλανθρωπικών οργανώσεων κ.λπ.).
Η άνθηση της παιδείας, η έντονη οικονομική παρουσία των Ελλήνων στην περιοχή, μαζί με αυτή των Αρμενίων, άρχισαν να ενοχλούν, ενώ από την άλλη έχουμε τη δημιουργία αστικής τάξης και την ανάδυση του Τουρκικού εθνικισμού, που παίρνει σάρκα και οστά μετά το κίνημα των Νεότουρκων το 1908. Είναι σημαντικά στοιχεία που πρέπει να τα συνυπολογίσουμε για να κατανοήσουμε πως φτάσαμε στη γενοκτονία.
Οι Νεότουρκοι θέτουν τις βάσεις για ένα εθνικό κράτος με βάση τη θρησκεία, το Ισλάμ και τον Τουρκισμό και το σύνθημα η Τουρκία στους Τούρκους, δηλαδή την ομογενοποίηση του πληθυσμού. Ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος επιτάχυνε τις εξελίξεις, με την Τουρκία να βρίσκεται στο πλευρό της Γερμανίας που ήθελε από την πλευρά της να καλύψει το έδαφος που είχε χάσει.
Έτσι, άρχισαν οι πρώτες διώξεις για τους Αρμένιους το 1915 και τη γενοκτονία τους, ενώ είχαν προηγηθεί οι σφαγές του 1909 στα Άδανα ή αυτά που συνέβησαν το 1896-97.
Η Γενοκτονία των Ποντίων αρχίζει τέλη του 1915 με αρχές του 1916 στον Δυτικό Πόντο, περιοχή Κερασούντας, Σαμψούντας Αμισού, Μπάφρας».
Ο διπλός μηχανισμός που τέθηκε σε εφαρμογή από τους Τούρκους
Ο επίκουρος καθηγητής ιστορίας ΑΠΘ Κυριάκος Χατζηκυριακίδης κάνει ιδιαίτερη μνεία σε έναν μηχανισμό που ανέπτυξαν οι Τούρκοι κατά τη διάρκεια της Γενοκτονίας, όπως ανέδειξε και ένας Τούρκος καθηγητής που ζει στις ΗΠΑ. Αναφερόμενος σε αυτόν τον διπλό μηχανισμό, αλλά και τις πορείες θανάτου των Ελλήνων του Πόντου τονίζει τα εξής:
«Οι Τούρκοι ανέπτυξαν έναν διπλό μηχανισμό, ένα φανερό και ένα κρυφό. Ο παραστρατιωτικός μηχανισμός, ο κρυφός, λειτούργησε για να εφαρμόσει το σχέδιο που είχε συλλάβει η επίσημη εξουσία. Ότι συνέβαινε από τους παραστρατιωτικούς η επίσημη κυβέρνηση έλεγε ότι δεν ευθυνόταν, αν και υπήρχαν υπόγειες οδηγίες.
Με αφορμή και τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο έθεσαν σε ισχύ το σχέδιο τους φοβούμενοι και τη συμμαχία των πληθυσμών με τις χριστιανικές δυνάμεις ως πρόφαση.
Αν δει κανείς πως εκκενώνουν τις περιοχές, τη λεγόμενη «μηχανική των εθνοτήτων», το πως γινόταν οι εκκενώσεις , από περιοχή σε περιοχή όπου έπρεπε να μείνει μόνο το 5% του πληθυσμού, αν δει λοιπόν κάποιος πως γινόταν θα καταλάβει ότι δεν υπήρχε λογική. Δεν πάνε από τα παράλια δηλαδή κάπου συγκεκριμένα, αλλά κάνουν την πορεία μέχρι να πεθάνουν, να εξοντωθούν οι πληθυσμοί. Και μετά οι Τούρκοι έλεγαν , μα εμείς δεν σφάξαμε.
Οι υπαίτιοι όμως της γενοκτονίας όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν, αλλά αντίθετα το «έργο» τους ανέλαβε να συνεχίσει και να ολοκληρώσει ο Μουσταφά Κεμάλ στο χρονικό διάστημα 1919-1922/3.
Είναι αναμφισβήτητο, επομένως, ότι μιλάμε για ένα οργανωμένο σχέδιο εξόντωσης και άρα Γενοκτονία των Ελλήνων εν όλω, σε όλη την καθ’ ημάς Ανατολή, με κρυφούς και φανερούς μηχανισμούς, με υφέσεις και εξάρσεις ασφαλώς, ανάλογα με τις διεθνείς εξελίξεις και την ύπαρξη του ελληνικού εθνικού κέντρου, που στην περίπτωση των Αρμενίων αυτό δεν υπήρχε.
Η σκόπιμη και επιλεκτική αναφορά της Τουρκίας για παρουσία ελληνικού στρατού στην Ιωνία που, κατά τους ισχυρισμούς της, κατέστησε αναγκαία και δικαιολογημένη την αντίδραση των τουρκικών δυνάμεων τότε, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να δικαιολογήσει όλα όσα τραγικά συνέβησαν».
«Το αφήγημα περί κοινού πόνου και η μηχανική των εθνοτήτων»
Ο Κυριάκος Χατζηκυριακίδης αναλύει και μια πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή της άρνησης, μετά από τόσα χρόνια, των Τούρκων να αναγνωρίσουν τα εγκλήματα που έχουν κάνει. Όπως λέει: «Ξεχνούν τεχνηέντως ότι οι πάσης φύσης εγκληματικές ενέργειες των Νεότουρκων (που μάλιστα αποτυπώνονται σε όλα τα στάδια της Γενοκτονίας) άρχισαν πολύ πριν από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, σε μια περίοδο μάλιστα που εργαλειοποίησαν τα κύματα των μουσουλμάνων προσφύγων από τα Βαλκάνια μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, και με την εφαρμογή της περίφημης «μηχανικής των εθνοτήτων» πέτυχαν τον στόχο τους.
Η άρνηση της Γενοκτονίας, η πολιτική της ηθελημένης και επιβαλλόμενης λήθης, το αφήγημα περί «κοινού πόνου» και των «εκατέρωθεν εγκλημάτων», και, εν τέλει, η ατιμωρησία γενοκτονικών πολιτικών του απώτερου και πρόσφατου παρελθόντος είναι τα στοιχεία που όχι μόνο νομιμοποιούν ό,τι τραγικό προηγήθηκε, αλλά αποτελούν εν δυνάμει κίνδυνο για παρόμοιες καταστάσεις στο παρόν και το μέλλον της ανθρωπότητας».
Από την αυτοκρατορία των Κομνηνών, στην άνθηση της παιδείας
Ποιος ήταν όμως ο ρόλος της Ελληνικής παιδείας στην περιοχή του Πόντου και τι ρόλο διαδραμάτισαν τα μοναστήρια; Ο κ. Χατζηκυριακίδης δίνει και πάλι την απάντηση:
«Η κατάλυση της αυτοκρατορίας των Κομνηνών, με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα, είναι όντως ένα σοκ για τους χριστιανούς, ειδικά για την περιοχή. Ήταν αναπόφευκτο όμως γιατί ήταν από τις τελευταίες περιοχές που δεν είχαν καταλάβει οι Σελτζούκοι Τούρκοι και μετά οι Οθωμανοί με μια αυτοκρατορία που επεκτεινόταν μέχρι τη Βιέννη τους επόμενους αιώνες.
Με την ύπαρξη κάποιων λογίων και των μοναστηριών που διατήρησαν κάποια προνόμια και από τους Σουλτάνους, διατήρησαν αυτή τη μαγιά που σιγά σιγά με τους λόγιους που ταξίδεψαν στη Δύση ή δίδαξαν στις Παραδουνάβιες χώρες επέστρεψαν στο Πόντο.
Ίδρυσαν το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας και μαζί με τα μοναστήρια κράτησαν μια Ελληνορθόδοξη παιδεία που σταδιακά δυνάμωσε και ενισχύθηκε.
Μιλάμε πια για τον 17ο αιώνα και μετά. Τέλη του 18ου αιώνα και αρχές του 19ου αιώνα η παιδεία αρχίζει και παίρνει συγκεκριμένη μορφή με τα πρώτα σχολεία στην Αργυρούπολη 1725-1730 και το Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Λίγοι διδάσκαλοι, σημαντικές προσωπικότητες που δημιουργούν την επόμενη γενιά των διδασκάλων.
Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα και των αλλαγών και μεταρρυθμίσεων που συμβαίνουν στην Οθωμανική αυτοκρατορία μπορεί να οργανωθεί η παιδεία στους κόλπους του ορθόδοξου μιλέτ, του Ρουμ Μιλέτ.
Είναι σημαντικές οι μεταρρυθμίσεις που ουσιαστικά έχουν επιβληθεί από τις Μεγάλες Δυνάμεις που τις θέλουν για τα δικά τους συμφέροντα. Για να ελέγξουν γεωστρατηγικά όλο αυτόν τον χώρο, Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, Ιταλία και η Γερμανία από τη στιγμή που ενοποιήθηκε και μετά».
«Συγκλονίζουν οι μικρές ειδικές περιπτώσεις»
Αν μη τι άλλο ο κ. Χατζηκυριακίδης έχει διαβάσει και έχει δει πολλά ντοκουμέντα για τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Τι είναι αυτό που τον έχει συγκλονίσει, αυτό που έχει εντυπωθεί στη μνήμη του και δεν θα το ξεχάσει; Το ανασύρει από τη μνήμη του και το παραθέτει στο mynews.gr:
«Είναι αυτές οι μικρές ειδικές περιπτώσεις των ανθρώπων που βίωσαν αυτή τη φρίκη, Με την τύχη των παιδιών που σκοτώθηκαν, των παιδιών που σώθηκαν. Στο σωζόμενο αρχείο που υπάρχει στο Εθνικό Συμβούλιο του Πόντου στην Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης υπάρχουν μικρά αποκόμματα ανθρώπων που ήταν στη φυλακή.
Μέσα από αυτά σε πέντε αράδες , γραμμένα και στην Ποντιακή, εκφράζουν την αγωνία τους και ελπίζουν να σωθούν. Να τους σώσει ο Δεσπότης ή κάποιος άλλος, να φτάσει το μήνυμα κάπου για να σωθούν.
Λένε π.χ., τίποτα δεν μας έχει μείνει, έχουμε φάει και τα παπούτσια μας για να διατηρηθούμε στη ζωή. Τι άλλο πρόκειται να γίνει; Ή όταν διαβάζεις τις επιστολές των μελλοθάνατων στις αγχόνες της Αμάσειας, στα δικαστήρια της ντροπής που λέμε, που έστησαν οι Κεμαλικοί.
Κρεμάλες που στήθηκαν για να εξοντώσουν την πνευματική και οικονομική ελίτ και να προκαλέσουν μια αδράνεια, ας το πούμε έτσι, στον πληθυσμό.
Ο άλλος γνωρίζει ότι την άλλη μέρα θα πάει στην αγχόνη και λέει στην οικογένειά του να μην κλαίνε, να χαίρονται για τέτοιου είδους θάνατο. Και από την άλλη να φροντίσει για την αγωγή των παιδιών. Μου κάνει εντύπωση ότι αυτή η αγωνία υπήρξε 40 χρόνια σχεδόν μετά στις επιστολές των αγωνιστών της ΕΟΚΑ στην Κύπρο».
Το παράδειγμα των Αρμενίων και η Γενοκτονία των Ελλήνων (1914-1923)
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επισήμανση του κ. Χατζηκυριακίδη για τις κινήσεις που μπορούν να γίνουν με αφορμή και τη Γενοκτονία των Αρμενίων, σε συνδυασμό με την πρόθεση του προέδρου των ΗΠΑ. Όπως λέει ο κ. Χατζηκυριακίδης χαρακτηριστικά:
«Οι δηλώσεις του νεοεκλεγέντος Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν και η παρεπόμενη επίσημη και πολυαναμενόμενη αναγνώριση της Αρμενικής Γενοκτονίας από τις ΗΠΑ, καταδεικνύουν την πολύ σοβαρή, μεθοδική, βασισμένη στην ιστορική έρευνα και τεκμηρίωση, προσπάθεια που με στοχοπροσήλωση κατέβαλε για μισό περίπου αιώνα η αρμενική διασπορά και το αρμενικό λόμπι (ομάδες επιρροής και πίεσης) μέσα στην αμερικανική κοινωνία και πολιτική.
Κατά συνέπεια, οι πρόσφατες εξελίξεις μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν για μας τους Έλληνες απτό παράδειγμα για το πώς επιβάλλεται να εργασθούμε στο φλέγον ζήτημα της αναγνώρισης της δικής μας γενοκτονίας, της Γενοκτονίας των Ελλήνων υπό οθωμανική κυριαρχία στην περίοδο 1914-1923».
«Σημαντική έρευνα και σταθερή ενημέρωση στην Έδρα Ποντιακών Σπουδών του Α.Π.Θ.»
Ο κ. Κυριάκος Χατζηκυριακίδης αναφέρεται και στην παρουσία της Έδρας Ποντικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης που δημιουργήθηκε το 2017. Έκτοτε, όπως λέει στο mynews.gr, υπάρχει σταθερή ενημέρωση των φοιτητών και φοιτητριών για θέματα του Ελληνισμού της καθ΄ ημάς Ανατολής ενώ εξέφρασε και την αισιοδοξία του για το μέλλον.
Αισιοδοξία που σχετίζεται με όλους όσοι είναι πρόθυμοι να εργασθούν για τα ζητήματα του προσφυγικού Ελληνισμού.
«Δίχως καμία υπερβολή, αλλά με βάση τα στοιχεία πλέον των πέντε ετών λειτουργίας της Έδρας Ποντιακών Σπουδών ΑΠΘ, με χρηματοδότηση του κ. Ιβάν Σαββίδη, εντός του Πανεπιστημίου γίνεται σημαντική προσπάθεια αφενός έρευνας των θεμάτων του Ελληνισμού της καθ’ ημάς Ανατολής και αφετέρου σταθερής ενημέρωσης των φοιτητών/τριών (εκατοντάδων από το 2017) όχι μόνο του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας αλλά και όλων των Τμημάτων και Σχολών του Αριστοτελείου, ακόμη και όσων, χωρίς την ιδιότητα του φοιτητή/τριας, προσέρχονται στις αίθουσες της Φιλοσοφικής Σχολής για να ακούσουν για την Ιστορία του Πόντου και όλου του μικρασιατικού χώρου.
Οι τρέχουσες μάλιστα συνεργασίες της Έδρας με ιδιωτικούς και κρατικούς φορείς, όπως τη Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, μάς κάνουν να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον, ότι δηλαδή υπάρχουν ευήκοα ώτα και υγιείς δυνάμεις που είναι πρόθυμες να εργαστούν στα ζητήματα του Προσφυγικού Ελληνισμού.
Μια καλή αφορμή και ώθηση, άλλωστε, είναι και η επικείμενη συμπλήρωση των 100 ετών από το 1922, ευκαιρία για αναστοχασμό και περαιτέρω ενδυνάμωση των προσπαθειών, φυσικά και για το ζήτημα της Γενοκτονίας».
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ