Ήταν 6 Σεπτεμβρίου, όταν ξέσπασαν στην Κωνσταντινούπολη τα Σεπτεμβριανά, το πογκρόμ, δηλαδή, των Τούρκων κατά των Ελλήνων, με αφορμή την προβοκάτσια στο σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ, λίγες ημέρες πριν, στη Θεσσαλονίκη.
Μέσα σε λίγες ώρες έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον 17 άτομα, ενώ καταστράφηκαν 4.500 ελληνικά καταστήματα, 1.000 σπίτια, 73 εκκλησίες και 37 σχολεία.
Όλα ξεκίνησαν σε μια περίοδο που, επί κυβερνήσεως του Αντνάν Μεντερές, ιδρυτή του Δημοκρατικού Κόμματος (DP), όταν η οικονομική κατάσταση βρισκόταν σε ύφεση και ο εθνικισμός στο πικ του, την ώρα που Ελληνοκύπριοι διεκδικούσαν την ένωση Ελλάδας και Κύπρου.
Στις 28 Αυγούστου 1955, ο Μεντερές υποστήριξε ότι Ελληνοκύπριοι σχεδίαζαν τη σφαγή των Τουρκοκυπρίων, με την αφορμή για το προγκρόμ να δίνεται επίσημα στις 6 Σεπτεμβρίου, όταν εξερράγη στο Τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης, όπου στεγαζόταν το σπίτι, όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ, ένας αυτοσχέδιος εκρηκτικός μηχανισμό.
Η σύλληψη του Εγκίν και η έναρξη του πογκρόμ
Αν και για το περιστατικό συνελήφθη ένας μουσουλμάνος σπουδαστής από την Κομοτηνή ο Οκτάι Εγκίν, ο οποίος αργότερα διορίστηκε κυβερνήτης σε επαρχία και έλαβε τιμές από τη γείτονα χώρα, οι τουρκικές εφημερίδες εκμεταλλεύτηκαν και διαστρέβλωσαν το γεγονός, κάνοντας λόγο για Έλληνες τρομοκράτες που «κατέστρεψαν το πατρικό σπίτι του Ατατούρκ, δημοσιεύοντας παράλληλα μια σειρά παραποιημένων φωτογραφιών, που οδήγησαν σε διαδηλώσεις στην Πλατεία Ταξίμ.
Το απόγευμα της 6ης Σεπτεμβρίου και ενώ το αγριεμένο πλήθος είχε ξεχυθεί στους δρόμος, 50.000 άτομα προχώρησαν σε λεηλασίες των ελληνικών περιουσιών στη συνοικία Πέραν, οι οποίες διήρκεσαν μέχρι το πρωί της επομένης, οπότε και επενέβη ο στρατός, βλέποντας ότι η κατάσταση είχε βγει εκτός ελέγχου.
Σύμφωνα με ντοκουμέντα, στις διαδηλώσεις συμμετείχαν πολίτες της Δυτικής Μικράς Ασίας, οι οποίοι είχαν μεταφερθεί στην τουρκική πρωτεύουσα έναντι αμοιβής 6 δολαρίων, που δεν τους ποτέ τελικά, με τα οχήματα που τους οδήγησαν στον τόπο των ταραχών να είναι φορτωμένα με τσεκούρια, φτυάρια, ρόπαλα, αξίνες, σιδηρολοστούς και μπιτόνια βενζίνης, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για την καταστροφή των ελληνικών καταστημάτων.
«Θάνατος στους γκιαούρηδες»
«Σφάξτε του Έλληνες προδότες»
«Εμπρός να βαδίσουμε κατά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης»
Αυτά ήταν μόνο μερικά από τα συνθήματα έγραψαν και φώναζαν οι Τούρκοι διαδηλωτές.
Εκτός από τους Έλληνες, την οργή του οργισμένου πλήθους δεν γλύτωσαν επιχειρήσεις Αρμενίων και Εβραίων, που βρίσκονταν στην ίδια συνοικία.
Βιασμοί, περιτομές και… «διεθνοποίηση» των ταραχών
Αναφερόμενος στο πογκρόμ που στοίχισε τη ζωή σε 16 άτομα, ο Τούρκος συγγραφέας Αζίζ Νεσίν επεσήμανε ότι δεκάδες γυναίκες και άνδρες έπεσαν θύματα βιασμού, ενώ αρκετοί ιερείς εξαναγκάστηκαν σε περιτομή, μεταξύ των οποίων και ένας Αρμένιος παπάς.
Φυσικά, έκτροπα δεν υπέστησαν μόνο οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης αλλά και της Σμύρνη, όπου το πρωί της 7ης Σεπτεμβρίου, εθνικιστές έκαψαν το ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση της Σμύρνης και το εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, λεηλατώντας, παράλληλα, σπίτια Ελλήνων στρατιωτικών.
Προσπαθώντας να δικαιολογήσει την επίθεση, ο Μεντερές υποστήριξε ότι το πογκρόμ κατά των Ελλήνων ήταν έργο των κομμουνιστών, ισχυρισμός που κατέπεσε αμέσως ακόμη και από αναφορές των ξένων πρεσβειών στην Άγκυρα, όπου γινόταν λόγος για ευθύνες των τουρκικών Αρχών.
Παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης Παπάγου να διεθνοποιήσει το θέμα, τόσο Βρετανοί όσο και Αμερικανοί διπλωμάτες δεν ήταν πρόθυμοι να συγκρουστούν με την Τουρκία, που αποτελούσε σύμμαχό τους κατά τη διάρκεια του «Ψυχρού Πολέμου», με το ΝΑΤΟ να είναι σαφές:
«Ξεχάστε το συμβάν».
Τελικά, τον Αύγουστο του 1995 η Γερουσία των ΗΠΑ κάλεσε τον Πρόεδρο Κλίντον να ανακηρύξει την 6η Σεπτεμβρίου Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Πογκρόμ.
Το πογκρόμ κατά των Ελλήνων με αριθμούς
- θάνατος 16 Ελλήνων
- τραυματισμός 32 ατόμων
- θάνατος ενός Αρμένιου
- βιασμό 12 Ελληνίδων και αδιευκρίνιστου αριθμού ανδρών
- εξαναγκαστική περιτομή
Παράλληλα, καταστράφηκαν:
- 4.348 εμπορικά καταστήματα
- 110 ξενοδοχεία
- 27 φαρμακεία
- 23 σχολεία
- 21 εργοστάσια
- 73 εκκλησίες
- 1000 σπίτια
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ