Την επομένη ημέρα των Θεοφανίων, την 7η Ιανουαρίου, καθιερώθηκε να γιορτάζουμε τη Σύναξη του Προφήτου, Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου, για το λόγο ότι αξιώθηκε να βαπτίσει τον Ιησού Χριστό.
Ο Άγιος Ιωάννης είναι ο τελευταίος και μεγαλύτερος από τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Ονομάζεται «Πρόδρομος», γιατί με το κήρυγμα και το έργο του σήμανε τον ερχομό του Ιησού Χριστού, και «Βαπτιστής», γιατί βάπτιζε τους ανθρώπους στον Ιορδάνη ποταμό και εβάπτισε και τον Ιησού Χριστό.
Το βάπτισμα του Προδρόμου ήταν μία συμβολική πράξη καθαρμού εκείνων, που πήγαιναν σ’ αυτόν να εξομολογηθούν, ήταν όμως και ο τύπος του βαπτίσματος του Ιησού Χριστού, γι’ αυτό και ο Ιωάννης έλεγε: «Εγώ μεν εβάπτισα υμάς εν ύδατι, αυτός βαπτίσει υμάς εν Πνεύματι Αγίω» (Μάρκου α8).
Ο Ιωάννης (εξελληνισμένος τύπος του εβραϊκού ονόματος Γιοχανάν, που σημαίνει «παρά Θεώ εύρον χάριν») γεννήθηκε με θαυμαστό τρόπο από τον ιερέα Ζαχαρία και τη γηραιά Ελισάβετ. Ήταν συγγενής του Ιησού Χριστού από την πλευρά της μητέρας του και έξι μόλις μήνες μεγαλύτερός του. Μέχρι τα 30 του χρόνια, έζησε ασκητικό βίο στην έρημο της Ιουδαίας. Το ρούχο του ήταν από τρίχες καμήλας, στη μέση του είχε δερμάτινη ζώνη και την λιτή τροφή του αποτελούσαν ακρίδες και άγριο μέλι.
Προετοίμαζε τον κόσμο να υποδεχτεί τον αναμενόμενο Μεσσία, τον Ιησού Χριστό. Το κήρυγμά του είχε ως κύριο άξονα αναφοράς τη ρήση: «Μετανοείτε, ήγγικεν γαρ η βασιλεία των ουρανών». Καλούσε τους ανθρώπους σε μετάνοια και βάπτιζε τους μετανοούντες με νερό, προτυπώνοντας το βάπτισμα «δι’ ύδατος και Πνεύματος» που μας προσφέρει σήμερα ο Χριστός στην Εκκλησία. Περιέρχονταν σε όλη την περιοχή του Ιορδάνη ποταμού, κηρύσσοντας βάπτισμα μετανοίας (Ματθαίος 3,1. Μάρκος 1,4. Λουκάς 3,3).
Το κήρυγμα του Ιωάννη προσέλκυε πάρα πολλούς ανθρώπους. Πολλοί πήγαιναν για να τον ακούσουν από ολόκληρη την Παλαιστίνη, ακόμη πήγαν και στρατιώτες και Φαρισαίοι. Αυτό πολύ ανησύχησε το Μεγάλο Συνέδριο των Εβραίων, το οποίο έστειλε αντιπροσωπεία για να πάει να δει και να μάθει τι συνέβαινε με τον Ιωάννη, από την οποία και έλαβε ως απάντηση σχετική προφητική ρήση του Προφήτη Ησαΐα: «Φωνή βοώντος εν τη ερήμω, ευθύνατε την οδόν Κυρίου» (κατά Ιωάννη).
Στον Ιορδάνη ποταμό πήγε και ο Χριστός και ζήτησε από τον Ιωάννη να τον βαπτίσει. Ο Ιωάννης αρνήθηκε, γιατί ήξερε ποιον είχε μπροστά του, λέγοντας πως δεν είναι άξιος ούτε τα λουριά από τα παπούτσια Του να λύσει. Ο Χριστός τού απάντησε ότι έτσι έπρεπε να γίνει και ο Άγιος Ιωάννης υπάκουσε και βάπτισε τον Κύριο. Όταν ο Χριστός βαπτιζόταν, «τα νερά του Ιορδάνη εστράφησαν προς τα οπίσω, το Πνεύμα εφανερώθει εν είδη περιστεράς και η φωνή του Θεού Πατέρα ακούστηκε, ονομάζοντας τον βαπτισθέντα Κύριο Υιό Του». Έγινε η φανέρωση της ομοουσίου και αδιαιρέτου Αγίας Τριάδος. Του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.
Μετά από αυτό, ο Άγιος Ιωάννης, δείχνοντας τον Ιησού, είπε: «Ιδέ ο αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου», που σημαίνει: «Αυτός είναι ο αμνός που κουβαλάει στον ώμο Του τις αμαρτίες όλου του κόσμου».
Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος κατακεραύνωνε και χτυπούσε σκληρά τη φαρισαϊκή αλαζονική έπαρση. Δεν δίστασε να ελέγξει απερίφραστα και κατά πρόσωπο την αδικία και την ηθική υπόσταση των ανθρώπων της εποχής του. Αυτό έγινε αιτία να συλληφθεί και να φυλακισθεί από τον τοπάρχη της Ιουδαίας, Ηρώδη Αντύπα, που συζούσε παράνομα με την Ηρωδιάδα, σύζυγο του αδελφού του, Ηρώδη Φιλίππου. Η Ηρωδιάδα έπεισε την κόρη της, Σαλώμη, να ζητήσει την «κεφαλήν του Ιωάννου επί πίνακι» (Μάρκου στ25) ως δώρο γενεθλίων και ο Ηρώδης Αντύπας, για να την ευχαριστήσει, διέταξε τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη.
Η γιορτή αυτή του Ιωάννου του Προδρόμου, για τον όποιο ο Χριστός είπε ότι «κανείς άνθρωπος δεν στάθηκε μεγαλύτερός του», καθιερώθηκε τον 5ο μ.Χ. αιώνα.
Επίσης, σήμερα γιορτάζουμε και το γεγονός της μεταφοράς στην Κωνσταντινούπολη της τιμίας Χειρός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, που έγινε κατά τον ακόλουθο τρόπο: Όταν ο Ευαγγελιστής Λουκάς πήγε στην πόλη Σεβαστή, όπου τάφηκε ο Πρόδρομος, παρέλαβε από τον τάφο του το δεξί του χέρι, το μετέφερε στην Αντιόχεια, όπου «χάριτι Θεού» επιτελούσε πολλά θαύματα. Από την Αντιόχεια, το Ιερό χέρι, μετακομίστηκε στην Κωνσταντινούπολη το 957 μ.Χ., από τον διάκονο Ιώβ. Εκεί, ο φιλόχριστος αυτοκράτορας, αφού την ασπάστηκε με πολύ σεβασμό, την τοποθέτησε στα βασιλικά ανάκτορα. Η σύναξη των πιστών, σε ανάμνηση του γεγονότος της μετακομιδής της τιμίας Χείρας του Προδρόμου στην Κωνσταντινούπολη, ετελείτο στην περιοχή του Φορακίου (ή Σφωρακίου).
Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής είναι από τους δημοφιλέστερους αγίους στην Ελλάδα. Θεωρείται προστάτης και φύλακας της κουμπαριάς και των νοσούντων από ελονοσία. Το όνομά του αποτελεί ένα από τα πιο συνηθισμένα βαφτιστικά ονόματα και είναι παράγωγο πολλών επωνύμων. Μεγάλος αριθμός εκκλησιών και ξωκλησιών φέρουν το όνομά του, καθώς και εκατοντάδες οικισμοί.
Η μνήμη του τιμάται από τον Χριστιανισμό έξι φορές τον χρόνο:
7 Ιανουαρίου, Σύναξη του Τιμίου Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου.
24 Φεβρουαρίου, Α’ και Β’ Εύρεσις της τιμίας κεφαλής του Αγίου Προφήτου, Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου.
25 Μαΐου, Γ’ Εύρεσις της τιμίας κεφαλής του Αγίου Προφήτου, Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου.
24 Ιουνίου, Γενέθλιον του Τιμίου Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου. Την παραμονή της γιορτής κυριαρχούν πυρολατρικά έθιμα (Φωτιές τ’ Αϊγιαννιού).
29 Αυγούστου, Αποτομή της κεφαλής του Τιμίου Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου. Η ημέρα θεωρείται πένθιμη και συνδέεται με αυστηρή νηστεία.
23 Σεπτεμβρίου, Σύλληψις Τιμίου Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου.
Απολυτίκιο
«Μνήμη δικαίου μετ’ εγκωμίων· σοι δε αρκέσει η μαρτυρία του Κυρίου Πρόδρομε· ανεδείχθης γαρ όντως και Προφητών σεβασμιώτερος, ότι και εν ρείθροις βαπτίσαι κατηξιώθης τον κηρυττόμενον. Όθεν της αληθείας υπεραθλήσας, χαίρων ευηγγελίσω και τοις εν Άδη, Θεόν φανερωθέντα εν σαρκί, τον αίροντα την αμαρτίαν του κόσμου, και παρέχοντα ημίν το μέγα έλεος».
Έθιμα
Στον Άγιο Πρόδρομο της Χαλκιδικής λαμβάνει χώρα το δρώμενο των Φούταρων. Την παραμονή των Φώτων, νεαροί άντρες λένε τα κάλαντα, μαζεύοντας κρέας, λουκάνικα και χρήματα και την ημέρα τ’ Αι – Γιαννιού χορεύουν στην πλατεία του χωριού. Όταν κάνουν διάλειμμα, τρέχουν να πάρουν από ένα ρόπαλο και όταν ξαναμπαίνουν στο χορό, πετούν τα ρόπαλα ψηλά, σφυρίζοντας με όλη τους τη δύναμη για να σηματοδοτήσουν το τέλος του εορταστικού Δωδεκαημέρου.
Στη Γαλάτιστα της Χαλκιδικής, το διήμερο των Φώτων και τ’ Αι – Γιαννιού αναβιώνουν τα έθιμα της καμήλας και του γάμου της Μανιώς. Και τα δύο έχουν ιστορικές ρίζες από την εποχή της τουρκοκρατίας και αφορούν την απαγωγή μιας Χριστιανής κοπέλας από τον γιο του Τούρκου αγά και το τέχνασμα για να την αρπάξει ο αγαπητικός της και να την παντρευτεί, που δεν ήταν άλλο από το ομοίωμα μιας καμήλας, στο οποίο κρύβει την αγαπημένη του μαζί με τους φίλους του που τον βοηθούν στο εγχείρημά του.
Την ημέρα των Φώτων γίνεται η αναπαράσταση του γεγονότος. Έξι άνδρες μπαίνουν κάτω από ένα ομοίωμα καμήλας και κουνώντας κουδούνια και τραγουδώντας, βαδίζουν ρυθμικά. Την επομένη ημέρα, τ’ Αι Γιαννιού, στήνεται ο Γάμος της Μανιώς, δηλαδή της κοπέλας που απελευθερώθηκε, και αναπαριστάται ο γάμος της, με παραδοσιακή μουσική, όπου κυριαρχούν οι ζουρνάδες και τα νταούλια.
Στις 29 Αυγούστου, γίνεται μεγάλο πανηγύρι στο χωριό Βαπτιστής (πρώην Γκούρα) των Βορείων Τζουμέρκων, που ολοκληρώνεται με το χορευτικό έθιμο «Κύκλες», που χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Παροιμίες
Πολλές είναι οι παροιμίες που λέμε οι Έλληνες, χρησιμοποιώντας το όνομα του Αγίου Ιωάννη.
- Σπίτι χωρίς Γιάννη προκοπή δεν κάνει.
- Δεν είναι κάθε μέρα τ’ Αι-Γιαννιού.
- Ακόμα δεν τον είδαμε, Γιάννη τον βαφτίσαμε.
- Τι ‘χες Γιάννη, τι ‘χα πάντα.
- Γιάννης πίνει, Γιάννης κερνάει.
- Να σε κάψω Γιάννη, να σ’ αλείψω λάδι.
- Όπου Γιάννης και του Θεού η χάρη.
- Βγάλε Γιάννη το παιδί σου να γιορτάζει κάθε μήνα.
- Φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό τον Γιάννη.
- Ξέρει ο Γιάννης τι έχει μέσα στον τορβά του.
- Τι κάνεις Γιάννη; Κουκιά σπέρνω.
- Όχι Γιάννης … Γιαννάκης.
- Κάνε Γιάννο μ’ τη δουλειά σου, κι ύστερα και πάλι θειά σου.
- Ο Γιάννης με τα λόγια, χτίζει ανώγεια και κατώγεια.
- Σαράντα πέντε Γιάννηδες ενός κοκόρου γνώση.
- Πότε ο Γιάννης δεν μπορεί, πότε ο κώλος του πονεί.
- Όλοι μιλούν για τ’ άρματα κι ο Γιάννης για την πίτα.
- Τα καλά του Γιάννη θέμε και τον Γιάννη δεν τον θέμε.
- Πιάσ’ τον Γιάννη τον άπιαστο.
- Απ’ έξω Γιάννης κι από μέσα Σουλεϊμάνης.
- Όλη μέρα καλογιάννη και το βράδυ κακογιάννη.
- Όλοι θέριζαν κι η Γιαννούλα άσπριζε.
- Σέρνει ο Γιάννης τον Γιαννάκη κι η Γιαννάκαινα τον Γιάννη.
- Άλλη καμιά δε γέννησε, μόνο η Μαριώ το Γιάννη.
- Άμα ακούς Μαρία – Γιάννη, βάλε ψάρια στο τηγάνι, εξόν του μπάρμπα-Γιάννη.
- Γιάννη είχα, Γιάννη έχω κι αν ποτέ μου θα χηρέψω, πάλι Γιάννη θα γυρέψω.
- Κόψε κέδρο, κάνε Αντώνη κι από πλάτανο Θανάση κι αν ρωτήσεις και τον Γιάννη ό,τι ξύλο κόψεις, κάνει.
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ