Αρνητική εντύπωση προκαλούν τα πορίσματα της έκθεσης του Ελεγκτικού Συνεδρίου για τις απευθείας αναθέσεις δημόσιων συμβάσεων, καθώς αποκαλύπτουν αυθαιρεσία, αδιαφάνεια και απουσία ορθής αξιολόγησης.
Για την κατάρτιση της έκθεσης 4/2023 ελέγχθηκαν 64 δημόσιοι φορείς και ένα δείγμα 5.073 συμβάσεων.
Αντικείμενο του ελέγχου ήταν δημόσιες συμβάσεις που είχαν συναφθεί από δημόσιους φορείς κατά το χρονικό διάστημα από 1.1.2021 έως 30.4.2022.
Σύμφωνα με τα στοιχεία, μόνο για τα έτη 2021 – 2022 έγιναν 314.006 συμβάσεις με απευθείας ανάθεση ή με διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση προκήρυξης, με το κόστος να ανέρχεται σε σχεδόν 4,5 δισ. ευρώ.
Αναλυτικά τα πορίσματα
Τα πορίσματα του ελέγχου είναι τα ακόλουθα:
1. Οι δημόσιοι φορείς δεν προγραμματίζουν εγκαίρως και ορθολογικά την κάλυψη των αναγκών τους. Προσαρμόζουν τις ανάγκες τους στο όριο των απευθείας αναθέσεων καλύπτοντας αυτές αποσπασματικά και προβαίνοντας σε κατατμήσεις.
Το Ελεγκτικό Συνέδριο σημειώνει ότι είναι αναγκαίο να υπάρχει ένα αξιόπιστο σύστημα καταγραφής των αναγκών και προτεραιοποίησης αυτών βάσει κριτηρίων εκ των προτέρων καθορισμένων, διαφανών και ει δυνατόν καθολικής αποδοχής.
Ωστόσο, από τον έλεγχο δεν προέκυψε η ύπαρξη τέτοιου συστήματος. Αντιθέτως, «αυτό που διαπιστώθηκε είναι ότι σε πλείστες περιπτώσεις ο προγραμματισμός, όπως αυτός αποτυπώνεται στον προϋπολογισμό του φορέα (αρχικό και μετά από αναμορφώσεις), είναι αποσπασματικός, ότι οι ανάγκες προσαρμόζονται στις διαθέσιμες πιστώσεις χωρίς να καλύπτονται πλήρως και ότι οι δαπάνες προϋπολογίζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να προσαρμόζονται στο επιτρεπόμενο από τον νόμο όριο της απευθείας ανάθεσης, δηλαδή εγγράφονται πιστώσεις στο όριο των απευθείας αναθέσεων, προκειμένου ο φορέας να επωφεληθεί από την ευελιξία που παρέχεται από τις οικείες διατάξεις, χωρίς, όμως, ταυτόχρονα να ικανοποιούνται πλήρως οι ανάγκες του».
2. Δεν αιτιολογείται επαρκώς ο απρόβλεπτος και επείγων χαρακτήρας των αναγκών που καλύπτονται με προσφυγή στη διαδικασία με διαπραγμάτευση. Οι αναθέτοντες φορείς ταυτίζουν το «απρόβλεπτο» με το «επείγον».
Στις περιπτώσεις που γίνεται επίκληση της διάταξης η αντιμετώπιση της ανάγκης έχει πράγματι καταστεί επείγουσα, χωρίς όμως να αποδεικνύεται ότι ήταν και απρόβλεπτη ή και το αντίστροφο. Κατά τον έλεγχο διαπιστώθηκε ότι μεγάλο μέρος των αναθέσεων με τη διαδικασία του κατεπείγοντος μπορούσαν να προβλεφθούν και να συμπεριληφθούν στον τακτικό προγραμματισμό του φορέα και να ανατεθούν μέσω των νόμιμων προβλεπόμενων διαγωνιστικών διαδικασιών (ανοικτός ή κλειστός διαγωνισμός).
3. Σημαντικά περιθώρια ενίσχυσης υφίστανται στην ουσιαστική συμμετοχή των διοικητικών υπηρεσιών του φορέα κατά τη διαδικασία που προηγείται της τελικής απόφασης ώστε να μην δημιουργούνται υπόνοιες αυθαιρεσίας και αδιαφάνειας.
Οι περισσότεροι δημόσιοι φορείς που ελέγχθηκαν διαθέτουν οργανικές μονάδες επιπέδου διεύθυνσης ή τμήματος (π.χ. διεύθυνση τεχνικών υπηρεσιών, τμήμα προμηθειών) με αρμοδιότητες, μεταξύ άλλων, την κατάρτιση του προγράμματος προμηθειών, έρευνα αγοράς για τη διαθεσιμότητα ειδών ή υπηρεσιών και των τιμών αυτών, κατάρτιση προδιαγραφών.
Σε ορισμένους φορείς διαπιστώθηκε ότι εν τοις πράγμασι ο ρόλος τους είναι απλώς εκτελεστικός καθώς περιορίζεται στο να υλοποιούν τις τυπικές διαδικασίες δημοσιότητας των στοιχείων της εκάστοτε σύμβασης, χωρίς να συμμετέχουν ουσιαστικά στον προγραμματισμό, στον έλεγχο των τεχνικών προδιαγραφών και τέλος στον έλεγχο των κριτηρίων επιλογής του τελικού αναδόχου.
5. Δεν παρέχονται εχέγγυα διαφάνειας ως προς την επιλογή του αναδόχου και τον καθορισμό του τιμήματος ιδίως όταν διενεργούνται επανειλημμένες αναθέσεις στον ίδιο ανάδοχο. Δεν υφίστανται προκαθορισμένα και επομένως επαληθεύσιμα κριτήρια επιλογής όσων καλούνται να υποβάλουν προσφορά. Δεν γίνεται διαπραγμάτευση του τιμήματος. Προσφέρονται χαμηλά έως μηδενικά ποσοστά έκπτωσης. Συστήματα ηλεκτρονικής αγοράς δεν εφαρμόζονται ευρέως.
Στην πλειονότητα των συμβάσεων που ελέγχθηκαν δεν προκύπτει ότι η επιλογή των αναδόχων γίνεται βάσει έρευνας αγοράς ή βάσει άλλων κριτηρίων τα οποία είναι προκαθορισμένα και διαφανή.
Στις εισηγήσεις των καθ’ ύλην αρμόδιων υπηρεσιών και στις αποφάσεις ανάθεσης, δεν υφίσταται αιτιολόγηση για την επιλογή των συγκεκριμένων αναδόχων με βάση την τεχνική τους ικανότητα.
Υπάρχουν συμβάσεις που απαιτούν επαγγελματικές άδειες συγκεκριμένης κατηγορίας και πιστοποιητικά τεχνικής ικανότητας τα οποία δεν προσκομίζονται (π.χ. προμήθεια οργάνων για παιδικές χαρές).
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ