Δύσκολο καλοκαίρι και το φετινό για την Ελλάδα, αφού η πύρινη λαίλαπα κατέστρεψε πολύτιμη δασική έκταση, ανοίγοντας κι άλλες πληγές στο ήδη καταταλαιπωρημένο «σώμα» της Ελληνικής γης.
Το Μynews.gr συνομίλησε με τον κύριο Θοδωρή Μ. Γιάνναρο (Φυσικός-Μετεωρολόγος,πυρομετεωρολογική ομάδα FLAME του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών / meteo.gr) ) προκειμένου να κατανοήσουμε, όσο καλύτερα μπορούμε, τι ακριβώς συνέβη και υπήρξε τέτοια ένταση και έκταση πυρκαγιών.
«Σε ό,τι αφορά στο οικολογικό αποτύπωμα των πυρκαγιών, και με βάση τα επίσημα δεδομένα του Πυροσβεστικού Σώματος, τα τελευταία 20 χρόνια έχουν καεί περισσότερα από 7.500.000 στρέμματα γης στην Ελλάδα.
Η συντριπτική δε πλειοψηφία των εκτάσεων αυτών (πάνω από 6.000.000 στρέμματα) αποδίδεται σε λίγο περισσότερα από 1.000 συμβάντα δασικών πυρκαγιών» μας είπε, μεταξύ άλλων ο κύριος Θοδωρής Μ. Γιάνναρος. Δεν είναι τρομακτικός ο αριθμός;
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ : Χρήστο Νάσκα
Ο κύριος Θοδωρής Μ. Γιάνναρος (Dr. Theodore M. Giannaros Associate Researcher, National Observatory of Athens Institute for Environmental Research and Sustainable Development) μας βοήθησε επίσης να καταλάβουμε τι είναι η πυρομετεωρολογία και πως μπορεί να συνδράμει στην έγκαιρη διαπίστωση και διάγνωση κατά την εκδήλωση μιας πυρκαγιάς.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι επισημάνσεις του για τα αίτια των πυρκαγιών, το πόσο επηρεάζει η κλιματική αλλαγή, αλλά και το ολέθριο «αποτύπωμα» που αφήνουν οι πυρκαγιές στη χώρα μας.
-Καταρχήν, τι είναι η πυρομετεωρολογία;
«Η πυρομετεωρολογία αποτελεί κλάδο της επιστήμης της μετεωρολογίας που ασχολείται ειδικότερα με την επίδραση που έχει ο καιρός στην εκδήλωση, την εξάπλωση και τη συμπεριφορά των πυρκαγιών, αλλά και με την επίδραση που έχει ήδη η φωτιά στον καιρό (αυτό που συχνά λέμε ότι “η φωτιά δημιουργεί το δικό της καιρό”».
-Τι έφταιξε και έζησε η Ελλάδα φέτος αυτή την πύρινη λαίλαπα;
«Αρχικά, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η χώρα μας βρίσκεται γεωγραφικά στη Μεσόγειο, η οποία είναι γνωστό ότι αποτελεί μία από τις πλέον ευάλωτες σε δασικές πυρκαγιές περιοχές του κόσμου. Υπό αυτό το πρίσμα, η εκδήλωση δασικών πυρκαγιών κατά τη διάρκεια της θερμής περιόδου του έτους (Απρίλιο – Οκτώβριο) δε θα πρέπει να μας εκπλήσσει.
Η φωτιά άλλωστε αποτελεί ίδιο χαρακτηριστικό των Μεσογειακών οικοσυστημάτων και συνεισφέρει στην εξέλιξη και τη διαμόρφωση τους.
Σε ό,τι αφορά στην αντιπυρική περίοδο του 2022, η κατάσταση στη χώρα μας ήταν σαφώς καλύτερη από αυτή των χωρών της Δ. Μεσογείου (Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία), οι οποίες και αντιμετώπισαν μεγάλες και καταστροφικές δασικές πυρκαγιές.
Στη γενικά καλή εικόνα της χώρας μας συνεισέφεραν σημαντικά οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες που επικράτησαν μέχρι στιγμής, και οι οποίες χαρακτηρίστηκαν από απουσία μεγάλων περιόδων πολύ υψηλών θερμοκρασιών (καύσωνες), σε συνδυασμό και με ένα γενικά υετοφόρο (αρκετές βροχές και χιόνια) χειμώνα.
Παρόλα αυτά, ακόμα και με αυτές τις συνθήκες, είχαμε την εκδήλωση κάποιων μεγάλων πυρκαγιών, όπως αυτές στην Πεντέλη και στη Δαδιά (Έβρος), οι οποίες έλαβαν χώρα σε χρονικές περιόδους που οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες ευνοούσαν την εξάπλωση της φωτιάς».
-Αν εξαιρέσουμε τον ανθρώπινο παράγοντα και τον εκ προμελέτης εμπρησμό, ποιες είναι βασικές αιτίες για να ξεσπάσει μια πυρκαγιά;
«Ας ξεκινήσουμε σημειώνοντας ότι κάθε φωτιά χρειάζεται 3 βασικά συστατικά στοιχεία για να μπορέσει να υπάρξει. Αυτά είναι η καύσιμη ύλη (το υλικό που καίγεται), το οξυγόνο (το οποίο υπάρχει άφθονο στην ατμόσφαιρα) και μία πηγή θερμότητας.
Η πηγή θερμότητας μπορεί να είναι είτε ανθρωπογενής, είτε φυσική. Ανθρωπογενής πηγή θερμότητας είναι η πράξη του εμπρησμού, είτε από αμέλεια (τσιγάρο, κάψιμο υπολειμμάτων κ.α.) είτε από πρόθεση. Φυσική πηγή θερμότητας που μπορεί να οδηγήσει σε εκδήλωση δασικών πυρκαγιών αποτελούν οι κεραυνοί.
Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της φετινής αντιπυρικής περιόδου καταγράφηκαν αρκετές περιπτώσεις έναρξης δασικών πυρκαγιών από κεραυνικά πλήγματα.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι κεραυνοί θεωρούνται πολλές φορές και ένα είδος “κρυφής απειλής”, αφού δύνανται να οδηγήσουν στην εκδήλωση πυρκαγιάς ακόμα και αρκετές ημέρες μετά την εκδήλωση τους (π.χ., το δέντρο όπου θα χτυπήσει ένας κεραυνός μπορεί να σιγοκαίει εσωτερικά για μέρες και όταν οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, να δώσει φλόγα και έναρξη πυρκαγιάς)».
-Με ποιους φορείς συνεργάζεστε στην Ελλάδα ή το εξωτερικό και ποια οφέλη προκύπτουν μέσα από τέτοιες συνεργασίες;
«Η ομάδα μας (πυρομετεωρολογική ομάδα FLAME του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών / meteo.gr) δεν έχει, δυστυχώς, αυτή τη στιγμή κάποια επίσημα θεσμοθετημένη συνεργασία με επιχειρησιακούς ή άλλους φορείς της Ελλάδας.
Ανεπίσημα, υπάρχει συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας και την Πολιτική Προστασία της Πορτογαλίας, συνεργασία για την οποία καταβάλεται προσπάθεια να υπάρξει επισημοποίηση μέσα από την υπογραφή μνημονίου συνεργασίας.
Επίσης, πριν από λίγες ημέρες, ήρθε σε επικοινωνία μαζί μας η Ισραηλινή Μετεωρολογική Υπηρεσία με σκοπό την μεταφορά τεχνογνωσίας από μέρους μας για την ανάπτυξη ενός συστήματος πρόγνωσης εξάπλωσης και συμπεριφοράς δασικών πυρκαγιών, αντίστοιχο του IRIS που αναπτύχθηκε για την Ελλάδα.
Ευελπιστούμε ότι σύντομα θα υπάρξει και σε αυτό το επίπεδο επισημοποίηση της συνεργασίας με υπογραφή μνημονίου συνεργασίας.
Τέλος, μέσα στο φθινόπωρο, πρόκειται να υποβληθεί μία ερευνητική πρόταση για τη σύσταση ευρωπαϊκού δικτύου ερευνητών και επιχειρησιακών που θα εστιάσει στην μελέτη των ακραίων δασικών πυρκαγιών.
Εάν η αξιολόγηση της πρότασης είναι θετική, το δίκτυο αναμένεται να ξεκινήσει τις εργασίες του πριν από το καλοκαίρι του 2023.
Είναι νομίζω αυτονόητο ότι κάθε συνεργασία με ερευνητικούς ή επιχειρησιακούς φορείς μόνο οφέλη μπορεί να αποφέρει. Θα σταθώ περισσότερο στο κομμάτι της ουσιαστικής διασύνδεσης επιχειρησιακών και ερευνητικών φορέων, διότι σε αυτό το επίπεδο η χώρα μας υστερεί σημαντικά.
Για να μπορέσουμε να θωρακίσουμε καλύτερα την Ελλάδα απέναντι στη νέα πρόκληση των ακραίων δασικών πυρκαγιών, επιχειρησιακοί και ερευνητικοί φορείς οφείλουν να σπάσουν τα στεγανά που σήμερα μας διαχωρίζουν, και να καθίσουμε όλοι μαζί στο ίδιο τραπέζι.
Μόνο με αυτό τον τρόπο θα μπορέσει η επιστημονική γνώση να περάσει με τρόπο σωστό στο θέατρο των επιχειρήσεων, συνεισφέροντας στην καλύτερη προετοιμασία και αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών.
-Θα ήταν εφικτό να γίνει ένας απολογισμός για το τι έχει «πληρώσει» η Ελληνική γη με όλες αυτές τις πυρκαγιές;
«Οι μεγάλες δασικές πυρκαγιές των τελευταίων ετών έχουν αναμφίβολα σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Θα πρέπει δυστυχώς να θυμίσω ότι το 2018 θρηνήσαμε περισσότερους από 100 νεκρούς στη πυρκαγιά στο Μάτι (Αττική), η οποία παραμένει έως και σήμερα η δεύτερη πιο φονική πυρκαγιά του 21ου αιώνα παγκοσμίως.
Συνολικά, από το 1977 έως το 2013, έχουν καταγραφεί 208 απώλειες ανθρώπων εξαιτίας δασικών πυρκαγιών.
Σε ό,τι αφορά στο οικολογικό αποτύπωμα των πυρκαγιών, και με βάση τα επίσημα δεδομένα του Πυροσβεστικού Σώματος, τα τελευταία 20 χρόνια έχουν καεί περισσότερα από 7.500.000 στρέμματα γης στην Ελλάδα.
Η συντριπτική δε πλειοψηφία των εκτάσεων αυτών (πάνω από 6.000.000 στρέμματα) αποδίδεται σε λίγο περισσότερα από 1.000 συμβάντα δασικών πυρκαγιών. Με άλλα λόγια, το 1% των πυρκαγιών που εκδηλώνονται στη χώρα μας ευθύνεται για το 80% των συνολικά καμένων εκτάσεων, διαχρονικά».
-Το αποτύπωμα που αφήνουν στο περιβάλλον αυτές οι πυρκαγιές ποιο είναι; Είτε κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών (με τους καπνούς π.χ.) είτε κυρίως μετά αφού συνηθίζουμε να λέμε για «καμένη γη»
«Το οικολογικό αποτύπωμα των μεγάλων, καταστροφικών δασικών πυρκαγιών είναι τεράστιο. Σε ακραίες περιπτώσεις, η καταστροφή μπορεί να είναι ολοκληρωτική (burned to the ground), δυσχεραίνοντας την όποια φυσική αναγέννηση.
Κατά τη διάρκεια μιας φωτιάς επίσης, εκλύεται καπνός ο οποίος υπό συνθήκες (εάν μεταφερθεί σε υψηλές συγκεντρώσεις πάνω από αστικές περιοχές) υποβαθμίζει την ποιότητα του άερα και μπορεί να οδηγήσει σε αναπνευστικά και άλλα προβλήματα, ιδιαίτερα στις πιο ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού.
Επίσης, δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η καταστροφή που επιφέρει μία δασική πυρκαγιά συνοδεύεται και από αύξηση της επικινδυνότητας εμφάνισης πλημμυρικών επεισοδίων, αφού η απουσία της βλάστησης λειτουργεί αρνητικά για τη συγκράτηση του νερού από το έδαφος».
-Πόσο επηρεάζει η κλιματική αλλαγή και πόσο πιστεύετε θα επηρεάσει και στο μέλλον;
«Να σημειώσουμε κάτι πολύ σημαντικό, κάτι που παρεξηγεί ο κόσμος. Η κλιματική αλλαγή ΔΕΝ βάζει φωτιές. Τις φωτιές τις βάζει είτε ο άνθρωπος (εμπρησμοί) είτε η φύση (κεραυνοί). Όμως, η κλιματική αλλαγή δημιουργεί εκείνο το πυρομετεωρολογικό υπόβαθρο που είναι ευνοϊκό για την εξάπλωση της φωτιάς.
Η κλιματική αλλαγή μας φέρνει αντιμέτωπους με μεγαλύτερα διαστήματα ξηρασίας και πιο συχνά και παρατεταμένα διαστήματα καύσωνα, συνθήκες που προετοιμάζουν την καύσιμη ύλη, αυξάνοντας την ευφλεκότητα της.
Επίσης, είναι γνωστό ότι όταν επικρατούν πολύ υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλή υγρασία, η ένταση της φωτιάς και η ταχύτητας εξάπλωσης της είναι μεγαλύτερες, ενώ αυξάνεται η πιθανότητα δημιουργίας πυκνών κηλιδώσεων.
Τέλος, πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι η κλιματική αλλαγή συνδέεται και με τον περιορισμό του νυχτερινού “παραθύρου” ελέγχου της φωτιάς.
Κατά τη διάρκεια της νύχτας, η θερμοκρασία τυπικά πέφτει και η υγρασία ανεβαίνει, στοιχεία που καθιστούν πιο δύσκολη της εξάπλωση της φωτιάς κα άρα διευκολύνουν τις πυροσβεστικές δυνάμεις στο έργο του ελέγχου.
Η κλιματική αλλαγή ωστόσο οδηγεί σε θερμότερες και ξηρότερες νύχτες, οπότε και η φωτιά διευκολύνεται να καίει και να εξαπλώνονται κατά τις βραδινές ώρες».
-Ακολουθούμε, πιστεύετε, όπως θα έπρεπε το…τρίπτυχο, πρόβλεψη, πρόληψη, καταπολέμηση;
«Κατηγορηματικά όχι. Και η απάντηση αυτή δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, αλλά συνολικά την Ευρώπη. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα περισσότερα κράτη, αν όχι όλα, ρίχνουν το περισσότερο βάρος στην καταστολή και πολύ λιγότερο στην πρόληψη.
Σε έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2018 επισημαίνεται η αναγκαιότητα αλλαγής του δόγματος αυτού, με έμφαση στην πρόληψη μέσα από την υιοθέτηση επιστημονικά τεκμηριωμένων προσεγγίσεων του προβλήματος».
-Έχουμε κατανοήσει ότι σε πολλές περιπτώσεις αφήνουμε απροστάτευτο το περιβάλλον; Το ρωτάω αυτό γιατί σε κάθε μεγάλη πυρκαγιά θυμόμαστε τι δεν κάναμε ή τι έπρεπε να κάνουμε
«Αυτό είναι ένα ερώτημα που άπτεται της επιστήμης της κοινωνιολογίας, στοιχείο που αναδεικνύει ότι η αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών δεν αποτελεί μονοθεματικό επιστημονικό αντικείμενο, αλλά αντικείμενο που απαιτεί στη σύμπραξη επιστημόνων πολλών και διαφορετικών ειδικοτήτων.
Αυτό που εγώ μπορώ να σημειώσω είναι ότι, όπως δυστυχώς συμβαίνει με κάθε άλλη φυσική καταστροφή (π.χ., πλημμύρα), επικρατεί το δόγμα του “δε θα συμβεί σε εμένα”.
Έρευνες έχουν δείξει, για παράδειγμα, ότι έπειτα από μία φυσική καταστροφή, το ενδιαφέρον των πολιτών αυξάνεται εκθετικά… και μειώνεται εκθετικά λίγες ημέρες μετά.
Αυτό που χρειαζόμαστε είναι διαρκής προσπάθεια ενίσχυσης της επίγνωσης και της ετοιμότητας των πολιτών μέσα από την ελεύθερη παροχή λεπτομερούς, επιστημονικά τεκμηριωμένης πληροφορίας, με τρόπο όμως που να καθιστά την πρόσληψη της εύκολη από τον καθένα».
-Σαν άνθρωπο, αλλά και σαν επιστήμονα, τι σας ανησυχεί περισσότερο;
«Θα έλεγα πως αυτό που με ανησυχεί περισσότερο είναι ο τρομακτικός βαθμός επικράτησης των θεωριών συνωμοσίας. Στην εποχή της κλιματικής κρίσης, η επικράτηση τέτοιων θεωριών μόνο άσχημα αποτελέσματα μπορεί να έχει. Η επιστημονική κοινότητα οφείλει να αναλάβει το μερίδιο ευθύνης που της αναλογεί και να έρθει πιο κοντά στον πολίτη, ενισχύοντας την επίγνωση και την ετοιμότητα του».
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ