Λένε πως όποια πέτρα και αν σηκώσεις, σίγουρα θα βρεις κι έναν Έλληνα από κάτω.
Σωστό, αλλά τι γίνεται με τις θάλασσες και τους βυθούς του πλανήτη;
Πιστέψτε μας, και εκεί Έλληνες θα βρούμε, που πραγματώνουν σπουδαία επιστημονική δουλειά και θα σας το αποδείξουμε ευθύς αμέσως.
Υπάρχει το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών και στη δομή του περιλαμβάνει τρία Ινστιτούτα, μεταξύ αυτών το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας (Ι.Ω.) με σημαντική δράση.
Οι Έλληνες και ο βυθός που λέγαμε, ο τόσο άγνωστος στους περισσότερους, αλλά τόσο πολύτιμος για όλους μας.
Ένα Ινστιτούτο, που εξερευνά τις θάλασσες και αν μη τι άλλο ομορφαίνει την Ελλάδα με την παρουσία του κάνοντας όλους εμάς να νιώθουμε περήφανοι για τις δράσεις και το έργο του.
Το mynews.gr με τη βοήθεια του Δρ. Άρη Καραγεώργη (Διευθυντή του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας) και της Δρ. Αλεξάνδρας Παυλίδου (Διευθύντριας Ερευνών του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας) θα σας… συστήσουν αρχικά το Ινστιτούτο προκειμένου να καταλάβουμε τι είναι, τι κάνει το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας και πόσο σημαντική είναι η παρουσία του στη θαλάσσια έρευνα.
Για το σήμερα και κυρίως για το μέλλον μας…
Η Ερυθρά Θάλασσα, η μελέτη και εξερεύνηση των άγνωστων βαθιών τμημάτων της , η άκρως σημαντική συνεργασία του Ι.Ω. με πανεπιστήμια της Σαουδικής Αραβίας, αλλά και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν από την έλλειψη σεβασμού που δείχνουμε προς το θαλάσσιο οικοσύστημα, είναι μερικά ακόμη θέματα που σας παρουσιάζει το mynews.gr με τη βοήθεια του κυρίου Άρη Καραγεώργη, της κυρίας Αλεξάνδρας Παυλίδου και του μεταδιδακτορικού συνεργάτη τους κυρίου Γιάννη Ίσσαρη.
Και επειδή οι περισσότεροι από εμάς έχουμε συνδυάσει τη θάλασσα με διακοπές έχει ιδιαίτερη αξία να γνωρίζουμε τι συμβαίνει κάτω από την επιφάνεια.
Ακόμη και οι καταδύσεις, που αγαπάνε πολλοί, δεν είναι τόσο «αθώες» όσο νομίζουμε.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν τη… βουτιά της ανάγνωσης.
Η Ερυθρά Θάλασσα, η συνεργασία με τη Σαουδική Αραβία, ο ανθρώπινος παράγοντας και οι κίνδυνοι του μέλλοντος
-Για να γίνει κατανοητό και στον κόσμο, τι είναι το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών;
«Το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας (ΙΩ, io.hcmr.gr) είναι ένα από τα 3 Ινστιτούτα του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών και έχει ως αντικείμενα την καταγραφή, διαχρονική παρακολούθηση και κατανόηση των φυσικών, χημικών, βιολογικών και γεωλογικών διεργασιών που διαμορφώνουν τη δομή, λειτουργία και εξέλιξη των παράκτιων, θαλάσσιων και υποθαλάσσιων συστημάτων.
Στο πλαίσιο αυτό, το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας:
α) Διερευνά τη δυναμική των θαλάσσιων μαζών, εκτιμά το δυναμικό των θαλάσσιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, και αναπτύσσει θαλάσσια τεχνολογία,
β) Υποστηρίζει, αναπτύσσει και υλοποιεί την συστηματική παρακολούθηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, διατηρεί βάσεις ωκεανογραφικών δεδομένων και αναπτύσσει κατάλληλα προγνωστικά συστήματα και σχήματα αφομοίωσης δεδομένων,
γ) Μελετά τη βιοποικιλότητα των θαλάσσιων, παράκτιων και μεταβατικών οικοσυστημάτων, αναπτύσσει και εφαρμόζει τεχνικές αξιολόγησης της οικολογικής ποιότητας και δραστηριοποιείται στην αειφόρο διαχείρισή τους, αποκατάσταση και διατήρηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών,
δ) Μελετά τους βιογεωχημικούς κύκλους χημικών στοιχείων, τη θαλάσσια ρύπανση, τις παλαιοκλιματικές αλλαγές, όπως επίσης τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και της κλιματικής αλλαγής στη λειτουργία των οικοσυστημάτων,
ε) Εκτιμά τις γεωμορφολογικές, γεωφυσικές και γεωδυναμικές διεργασίες που διαμορφώνουν την υποθαλάσσια γεώσφαιρα και παράγουν γεωκινδύνους και δραστηριοποιείται στη γεωαρχαιολογική έρευνα.
To ΙΩ Θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά Ευρωπαϊκά Ερευνητικά Ινστιτούτα στον τομέα της θαλάσσιας Έρευνας, ιδιαίτερα στην Ανατολική Μεσόγειο, και έχει συντονίσει μεγάλο αριθμό ερευνητικών προγραμμάτων σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο. Συνεργάζεται με πολλά Ερευνητικά Κέντρα και Πανεπιστήμια του εξωτερικού, μεταξύ των οποίων και το King Abdullah University of Science and Technology (KAUST) στη Σαουδική Αραβία».
-Τι σημαίνει για το Ινστιτούτο η ανάληψη ερευνών και χαρτογράφησης στην Ερυθρά Θάλασσα; Είναι μια πρόκληση για έναν επιστήμονα μια τέτοια συνεργασία, αλλά και το να εξερευνήσει « άγνωστα βαθιά τμήματα της Ερυθράς Θάλασσας» όπως διαβάζουμε και στο σχετικό δελτίο Τύπου;
«Είναι εξαιρετική διάκριση για το ΙΩ και την Ελλάδα γενικότερα να γίνεται δεκτό ως κύριος φορέας έρευνας στην Ερυθρά Θάλασσα και ειδικότερα από το κράτος της Σαουδικής Αραβίας.
Υποδηλώνει ότι έχει εγκατασταθεί αμοιβαία εμπιστοσύνη και εκτίμηση σε επιστημονικό επίπεδο, ενώ διαγράφονται προοπτικές για συνεργασία σε πολλά επίπεδα, πάντα γύρω από τη θαλάσσια έρευνα.
Η συνεργασία του ΙΩ με μεγάλα Παν/μια της Σαουδικής Αραβίας έχει ξεκινήσει από το 2010.
Σε συνέχεια της ωκεανογραφικής αποστολής στην Ερυθρά τον Ιούνιο-Ιούλιο 2021 στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Marine and Coastal Environment Protection Initiative (MCEP) και της συνεργασίας του ΙΩ με το KAUST, προγραμματίζεται σειρά ωκεανογραφικών πόλων στην Ερυθρά θάλασσα με το Ω/Κ «ΑΙΓΑΙΟ» με έμφαση στα βαθιά νερά της Ερυθράς.
Η έρευνα των βαθιών θαλασσών αποτελεί μια επιπλέον πρόκληση, καθώς ελάχιστες αποστολές έχουν μελετήσει τα βαθιά οικοσυστήματα και τα ακραία περιβάλλοντα της Ερυθράς Θάλασσας.
Στο παρελθόν έχουν εντοπισθεί ‘’υπεραλμυρές λίμνες-brine lakes’’ που είναι δομές νερού ακριβώς πάνω από τον πυθμένα εξαιρετικά μεγάλης αλατότητας, πολλαπλάσιας του θαλασσινού νερού, όπου έχει παρατηρηθεί εξαιρετικά σπάνια βιοποικιλότητα».
- Αν θέλετε να μας πείτε και τον τρόπο δράσης και καταγραφής της βιοποικιλότητας για να «μυηθεί» και να «ταξιδέψει» έστω και λίγο ο καθένας μας σε έναν τόσο όμορφο κόσμο
«Η Ερυθρά θάλασσα φιλοξενεί μεγάλο αριθμό κοραλλιογενών συμπλεγμάτων τα οποία υποστηρίζουν πολύ υψηλή βιοποικιλότητα. Αν και η παράκτια ζώνη είναι κατά βάση αραιοκατοικημένη, ωστόσο οι βιομηχανικές δραστηριότητες (κυρίως σταθμοί αφαλάτωσης, κέντρα επεξεργασίας λυμάτων και σταθμοί παραγωγής ενέργειας), τα μεγάλα έργα ανάπτυξης και υποδομών, καθώς και η κλιματική αλλαγή επηρεάζουν και θα επηρεάσουν στο μέλλον την ποιότητα του θαλάσσιου οικοσυστήματος της Ερυθράς.
Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι είναι εξαιρετικής ομορφιάς και χρήζουν μελέτης και παρακολούθησης.
Το 2017-2018, επιστήμονες του ΙΩ κατέγραψαν την οικολογική ποιότητα των κοραλλιών στην Ερυθρά θάλασσα καθώς και την ποιότητα των οργανισμών που υποστηρίζουν, πραγματοποιώντας συστηματικές ερευνητικές καταδύσεις κατά μήκος των βόρειων ακτών της Σαουδικής Αραβίας.
Οι μέθοδοι μελέτης της βιοποικιλότητας και της οικολογικής κατάστασης που τυπικά χρησιμοποιούνται σε τέτοια ευαίσθητα οικοσυστήματα, έχουν τον χαρακτήρα της ελάχιστης δυνατής επέμβασης στο περιβάλλον και επικεντρώνονται σε οπτικές καταγραφές οι οποίες πραγματοποιούνται είτε με αυτόνομες καταδύσεις εξειδικευμένων επιστημόνων, είτε με ρομποτικά οχήματα που διαθέτουν κάμερες υψηλής ευκρίνειας και ανάλυσης».
- Θα μπορούσατε να μας περιγράψετε συνοπτικά γιατί τη λέμε Ερυθρά Θάλασσα; Ποια είναι η σημασία της για τον πλανήτη;
«H ονομασία της Ερυθράς Θάλασσας προήλθε από το χρώμα της το οποίο οφείλεται στο κυανοβακτήριο Trichodesmium erythrceum, καθώς συχνές ανθίσεις του συγκεκριμένου είδους έδιναν και δίνουν κόκκινο χρώμα στη θάλασσα.
Η Ερυθρά Θάλασσα αποτελεί μια από τις πιο νεαρές από άποψης γεωλογικού χρόνου θαλάσσιες λεκάνες του Παγκόσμιου Ωκεανού Περιβάλλεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από ερημικές και ημι-ερημικές περιοχές και είναι η μοναδική ημίκλειστη θάλασσα στον κόσμο που καλύπτει γεωγραφικό πλάτος σχεδόν 20 μοιρών.
Η μορφολογία της, η μεγάλη εξάτμιση, η απουσία βροχοπτώσεων και ποτάμιων απορροών, καθώς και η περιορισμένη ανταλλαγή νερών με τον Ινδικό Ωκεανό συντελούν στην αύξηση της αλατότητας των νερών της.
Η σημαντικότητά της οφείλεται επίσης και στο γεγονός ότι αποτελεί ιδανικό φυσικό εργαστήριο για την παρατήρηση και τη κατανόηση διεργασιών που συντελούνται στον παγκόσμιο ωκεανό.
Λόγω της ιδιόμορφης τοπογραφίας της και του κλιματικού της καθεστώτος, παρουσιάζει μια χαρακτηριστική τρισδιάστατη κυκλοφορία μέσω της οποίας ανανεώνονται οι ενδιάμεσες και βαθιές θαλάσσιες μάζες της.
Ειδικότερα, το ενδιάμεσο κομμάτι αυτής της κυκλοφορίας τροφοδοτεί με νερό υψηλής αλατότητας τον Ινδικό Ωκεανό μέσω του Κόλπου του Άντεν και αποτελεί σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης του ισοζυγίου του αλατιού για τον Παγκόσμιο Ωκεανό.
Είναι αξιοσημείωτο πως η μεγάλης αλατότητας θαλάσσια μάζα που δημιουργείται στην Ερυθρά ανιχνεύεται χιλιάδες μίλια μακριά από το σημείο εκροής της στον Ινδικό Ωκεανό.
Τις τελευταίες δεκαετίες η Ερυθρά Θάλασσα έχει επίσης αποτελέσει πεδίο καταγραφών της κλιματικής αλλαγής κύρια μέσω των επιπτώσεών της στα πλούσια κοραλλιογενή συμπλέγματα που φιλοξενεί».
- Η Ερυθρά Θάλασσα φημίζεται για τους λάτρεις των καταδύσεων. Δεν έχει επιπτώσεις αυτή η δραστηριότητα και αν ναι, ποιες;
«Η Ερυθρά Θάλασσα, λόγω της εγγύτητας της στην Ευρώπη και του πλούσιου θαλάσσιου περιβάλλοντος που στηρίζεται στις κοινότητες των κοραλλιογενών υφάλων, έχει υπάρξει πόλος έλξης του διεθνούς καταδυτικού τουρισμού εδώ και τουλάχιστον 30 χρόνια.
Η μεγάλη και ανεξέλεγκτη επισκεψιμότητα των παρθένων υφάλων τα πρώτα χρόνια της τουριστικής εκμετάλλευσης τους ως τουριστικά αξιοθέατα όντως δημιούργησε πολλά προβλήματα, προκαλώντας σημαντική υποβάθμιση σε περιοχές όπως η βόρεια Αίγυπτος: ανεξέλεγκτη αγκυροβολία σκαφών, αρχάριοι δύτες που προσέγγιζαν πολύ κοντά στα κοράλλια και τα έσπαγαν με τις αδέξιες κινήσεις τους, συλλογή θαλάσσιων οργανισμών για σουβενίρ, είναι ένα μόνο μέρος των βλαπτικών πρακτικών που στο παρελθόν ήταν κοινή πρακτική.
Πλέον, η καταδυτική βιομηχανία υποστηρίζει την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, με δεδομένο ότι στηρίζεται στην ομορφιά και την υγεία του για την ίδια της την ύπαρξη. Σε αυτό το πλαίσιο, οι χώρες που ασχολούνται με τον καταδυτικό τουρισμό στην Ερυθρά Θάλασσα έχουν θεσπίσει κατάλληλα μέτρα προστασίας και ελέγχου για να διασφαλίσουν πως θα συνεχίσουν να αποτελούν πόλο έλξης για τους δύτες και στο μέλλον».
- Οι περισσότεροι, γνωρίζουμε την επιφάνεια, αυτό που βλέπουμε. Ο βυθός ποια μηνύματα στέλνει για το μέλλον μας;
«Η θάλασσα για τους περισσότερους ανθρώπους έχει τη μορφή ενός πέπλου μυστηρίου που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη μας.
Κι όμως, ήδη από τα πρώτα μέτρα βάθους, κοντά στις ακτές και στην καθημερινότητά μας, διαδραματίζονται εδώ και αιώνες ιστορίες προσαρμογής, επιβίωσης, ανταγωνισμού και συνεργασίας για ένα πλήθος οργανισμών, την ύπαρξη και τον ρόλο των περισσότερων από αυτών συχνά αγνοούμε.
Αν σκεφτεί κανείς πως η παράκτια ζώνη περιλαμβάνει μόλις ένα πολύ μικρό μέρος της θαλάσσιας μάζας που εκτείνεται σε βάθη πολλών χιλιομέτρων, καταλαβαίνει πόσα πραγματικά έχουμε να μάθουμε για τη ζωή και τον πλανήτη μας μέσα από τη θαλάσσια έρευνα.
Στη Μεσόγειο, και μάλιστα κοντά στην Πύλο παρατηρείται το μέγιστο βάθος της λεκάνης που φτάνει τα 5.150 μ. είναι δηλαδή σχεδόν 2 φορές όσο το ύψος του όρους Όλυμπος.
Κι ενώ τις τελευταίες δεκαετίες έχει δημιουργηθεί επαρκής τεχνολογία που επιτρέπει την εξερεύνησή τους, για αυτά τα βαθιά νερά γνωρίζουμε ελάχιστα.
Η πεποίθηση πως ο παγκόσμιος ωκεανός, λόγω μεγέθους, είναι αστείρευτος, ανεξάντλητος και ανθεκτικός στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες έχει προ πολλού ξεπεραστεί, μιας και οι αλλαγές στο θαλάσσιο οικοσύστημα –χάρη στην εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας– είναι πλέον ορατές και μετρήσιμες με μεγάλη ακρίβεια.
Το κλίμα, τα θαλάσσια ρεύματα, η δομή και σύνθεση των θαλάσσιων βιοκοινωνιών είναι μερικές από τις σταθερές πάνω στις οποίες άμεσα και έμμεσα στηρίχθηκε η εξέλιξη και του δικού μας πολιτισμού, και που μέσα από τη σύγχρονη θαλάσσια έρευνα, αποδεικνύεται συστηματικά πως υπόκεινται σε δραματικές αλλαγές που τα επόμενα χρόνια αναμένεται να ενταθούν και να επηρεάσουν άμεσα πλέον την ευημερία μας.
Στο επίπεδο της ελληνικής πολιτείας, θα πρέπει να γίνουν επενδύσεις στη εξερεύνηση, στη μελέτη και στην προστασία των Ελληνικών θαλασσών σε όλη τους την έκταση, ώστε να λάβουμε μέτρα διαχείρισης που θα εξασφαλίσουν την αειφορία τους.
Είναι σημαντικό ως κοινωνία να δούμε κάτω από την επιφάνεια του νερού όσο το δυνατόν συντομότερα και να αναλάβουμε δράση που θα στηρίζεται στη γνώση προς άμεσο όφελός της δικής μας ζωής και της ζωής των μελλοντικών γενεών.
Το ότι δεν βλέπουμε τα βαθιά νερά δεν σημαίνει ότι μπορούμε να αδιαφορούμε ως κοινωνία για το μέλλον τους».
- Πώς μπορεί να βοηθήσει ο απλός άνθρωπος, εσάς τους επιστήμονες, προκειμένου να απολαμβάνουμε καθαρές θάλασσες με ότι συνεπάγεται κάτι τέτοιο;
«O πολίτης αναλαμβάνει πλέον ενεργό ρόλο ώστε να απολαμβάνουμε καθαρές θάλασσες και ακτές.
Η ρύπανση των ακτών και των θαλασσών από πλαστικά έχει εμπνεύσει του επιστήμονες και την κοινωνία σε κοινές δράσεις με σκοπό την καταγραφή και απομάκρυνση των πλαστικών από τις ακτές.
Τα τελευταία χρόνια, φαίνεται να υπάρχει μεγάλη ανταπόκριση της κοινωνίας στον καθαρισμό των ακτών από τα πλαστικά, μέσα από προγράμματα και δράσεις που αφορούν και την καταμέτρηση των πλαστικών, κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό καθώς ο πολίτης συνεισφέρει στην καταγραφή των πλαστικών χρησιμοποιώντας διάφορες επιστημονικές μεθοδολογίες.
Φαίνεται, πως η κοινωνία, αν ενημερωθεί σωστά, μπορεί να επιτύχει πολλά και είναι δεκτική στο να αναλάβει δράση. Δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των μαθητών και πολιτών σχετικά με την ανακύκλωση, φαίνεται ότι έχουν αποτέλεσμα».
- Ποιους θεωρείται τους μεγαλύτερους κινδύνους σήμερα για τις θάλασσες;
«H κλιματική αλλαγή και οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες στην παράκτια ζώνη επηρεάζουν την ποιότητα και λειτουργία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
Η οξίνιση των θαλασσών, λόγω της αύξησης των συγκεντρώσεων του CO2 στην ατμόσφαιρα και της προσρόφησης του από το θαλάσσιο περιβάλλον, και η αύξηση της θερμοκρασίας αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για τη λειτουργία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
Οι διάφορες ρυπογόνες ουσίες όπως είναι τα βαρέα μέταλλα, τα φυτοφάρμακα, οι υδρογονάνθρακες, οι φαρμακευτικές ουσίες κλπ οι οποίες καταλήγουν στη θάλασσα από τη χέρσο, μέσω ποταμών ή αγωγών, ή και από την ατμόσφαιρα, διαταράσσουν τη φυσιολογική λειτουργία τους.
Ατυχήματα όπως αυτό που συνέβη τον Σεπτέμβριο 2017 όταν βούλιαξε το δεξαμενόπλοιο «ΑΓΙΑ ΖΩΝΗ», έχουν ως αποτέλεσμα τη ρύπανση των θαλασσών και των ακτών από πετρελαϊκούς υδρογονάνθρακες.
Επιπλέον, η υπεραλίευση, που είναι πλέον εμφανής σε όλα τα βάθη και σε όλες τις θάλασσες του κόσμου, τροποποιεί τα τροφικά πλέγματα με τρόπο που προκαλεί δομικές αλλαγές στα οικοσυστήματα, οι συνέπειες των οποίων επηρεάζουν άμεσα τη διατροφή μας, τον θαλάσσιο τουρισμό και τελικά την ίδια μας τη ζωή».
– Η συνεργασία σας με το King Abdullah University of Science and Technology;
«Το ΙΩ συνεργάζεται με μεγάλα Πανεπιστήμια της Σαουδικής Αραβίας από το 2010.
Η πιο πρόσφατη συνεργασία είναι αυτή με το King Abdullah University of Science and Technology (KAUST) στο πλαίσιο ενός μεγάλου προγράμματος για την παρακολούθηση της ποιότητας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων όλης της παράκτιας ζώνης της Σαουδικής Αραβίας, στην Ερυθρά θάλασσα και τον Περσικό (Αραβικό) κόλπο.
Η έρευνα, η οποία θα αποτελέσει μελέτη αναφοράς για τον σχεδιασμό προγράμματος συστηματικής παρακολούθησης της ποιότητας των παράκτιων θαλάσσιων οικοσυστημάτων της Σαουδικής Αραβίας, επικεντρώθηκε σε περιοχές ενδιαφέροντος της παράκτιας ζώνης της Σαουδικής Αραβίας οι οποίες δέχονται αυξημένες ανθρωπογενείς πιέσεις (hot spots).
Στο πλαίσιο του παραπάνω προγράμματος και της συνεργασίας του ΙΩ με το KAUST, πραγματοποιήθηκε με το Ω/Κ σκάφος του ΕΛΚΕΘΕ «ΑΙΓΑΙΟ» ωκεανογραφικός πλόας στην Ερυθρά θάλασσα, τον Ιούνιο 2021, διάρκειας 28 ημερών.
Στην αποστολή συμμετείχαν 15 επιστήμονες από το ΕΛΚΕΘΕ καθώς και επιστήμονες από το National Centre for Environmental Compliance (NCEC) της Σαουδικής Αραβίας».
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ