Τριάντα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα (6/3) από τον θάνατο της Μελίνας Μερκούρη, η οποία και έπαιξε εμβληματικούς ρόλους στον κινηματογράφο, ξεπερνώντας τα ελληνικά σύνορα, ενώ ξεχώρισε και ως υπουργός Πολιτισμού, καθώς ήταν εκείνη που πρώτη άνοιξε τον δρόμο για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα.
Η Μελίνα Μερκούρη είχε το προφίλ της ανεξάρτητης γυναίκας, τόσο στη ζωή, όσο και στον κινηματογράφο και μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι οι ρόλοι που ενσάρκωσε έχουν μείνει γνωστοί με το όνομά τους, καθώς όλοι θυμούνται τη «Στέλλα», την «Ίλια» και τη «Φαίδρα», που πάντα μαχόταν για την ελευθερία της.
Μάλιστα, η ίδια εκτός από ηθοποιός ήταν και ερμηνεύτρια έχοντας τραγουδήσει κομμάτια των σπουδαίων Μάνου Χατζιδάκι, με τον οποίο και ήταν στενοί φίλοι, Μίκη Θεοδωράκη, Σταύρου Ξαρχάκου και πολλών ακόμη.
Συγκεκριμένα, η Μελίνα Μερκούρη έπαιξε συνολικά σε 18 ταινίες, με την πρώτη να είναι η εμβληματική «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη, η οποία και είναι η μόνη καθαρά ελληνική παραγωγή, αφού στις επόμενες η Μελίνα ξεπερνά τα ελληνικά σύνορα.
Στην ιστορία έμεινε η τελευταία σκηνή της ταινίας με τον Γιώργο Φούντα να αναφωνεί τη θρυλική ατάκα: «Στέλλα φύγε, κρατάω μαχαίρι».
Το 1960 έγινε παγκόσμια σταρ με την ταινία «Ποτέ την Κυριακή» σε σκηνοθεσία του συζύγου της, Ζυλ Ντασσέν, ο οποίος μάλιστα συμμετείχε ως ηθοποιός, χάνοντας τελικά την Ίλια από τον Τόνιο (Γιώργος Φούντας).
Στην ταινία αυτή η Μελίνα Μερκούρη ερμήνευσε το θρυλικό τραγούδι «Τα Παιδιά του Πειραιά», το οποίο χάρισε στον Μάνο Χατζιδάκι το Όσκαρ. Έτσι ο κορυφαίος συνθέτης έγινε ο πρώτο μη Αμερικανός που κερδίζει χρυσό αγαλματίδιο στη συγκεκριμένη κατηγορία.
Έπειτα, η Μελίνα Μερκούρη συνεργάστηκε και πάλι με τον σύζυγό της στις ταινίες «Φαίδρα» στο πλευρό του Άντονι Πέρκινς και «Τοπ Καπί», το οποίο αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες της καριέρας της, σε διεθνές επίπεδο, με εισπράξεις 7 εκατομμυρίων δολαρίων.
Η Μελίνα Μερκούρη ήταν επίσης γνωστή για τη δράση της κατά της Δικτατορίας, που επιβλήθηκε στην Ελλάδα στις 21 Απριλίου το 1967. Η ταινία της «Δοκιμή» του Ζυλ Ντασσέν, βασίζεται στα γεγονότα του Πολυτεχνείου και συμμετέχουν εξέχουσες προσωπικότητες (Λόρενς Ολιβιέ, Άρθουρ Μίλερ, Λίλιαν Χελμαν, Μίκης Θεοδωράκης κ.ά.).
Τελευταία ταινία της ήταν η «Κραυγή Γυναικών» το 1977, βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα.
Ο αγώνας για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα
Η Μελίνα Μερκούρη ήταν η μακροβιότερη υπουργός Πολιτισμού, με τρεις θητείες στο ενεργητικό της τα διαστήματα 1981-1989 και 1993-1994, δηλαδή σε όλες τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ από την ίδρυση του κόμματος, μέχρι και τον θάνατό της.
Ήταν εκείνη που άνοιξε τον δρόμο για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα.
«Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. Όπως υπάρχει ο Δαβίδ του Michael Angelo, υπάρχει η Αφροδίτη του Da Vinci, υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλη, υπάρχουν οι Ψαράδες στη θάλασσα του Turner, υπάρχει η Capella Sixtina. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα», σημειώνει σε υψηλούς τόνους.
«Είναι η δωροδοκία νόμιμη;»
Μάλιστα, με το γνωστό πάθος που τη διέκρινε, η «Ίλια» που λάτρεψε όλη η Ελλάδα προειδοποιούσε το βρετανικό κοινό ότι δεν θα μιλούσε ψύχραιμα για το θέμα, καθώς γνωρίζει «τι σημαίνουν τα γλυπτά αυτά για τον ελληνικό λαό […] που κλάπηκαν».
«Για να αφηγηθώ όλη την τερατωδία χρειάζεται αρκετός χρόνος και αρκετή ψυχραιμία. Οι λέξεις “λεηλασία”, “ερήμωση”, “αχαλίνωτη καταστροφή”, “αξιοθρήνητη συντριβή και συμφορά” δεν είναι δικές μου για να χαρακτηριστεί το γεγονός. Ειπώθηκαν από τους σύγχρονους του Elgin. Ο Horace Smith αναφέρεται στον Elgin σαν τον “ληστή των μαρμάρων”. Ο Lord Byron τον αποκάλεσε πλιατσικολόγο. Ο Thomas Hardy χαρακτήρισε αργότερα τα μάρμαρα σαν “αιχμάλωτους σε εξορία “.
Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ το αίτημα αυτό. Επιτρέψτε μου να απαντήσω τα μόνιμα επιχειρήματα ενάντια στην επιστροφή και να ασχοληθώ με αυτά ένα προς ένα.
Τα μάρμαρα πάρθηκαν με νόμιμη διαδικασία. Ρωτώ αν η δωροδοκία και εξαχρείωση των αξιωματικών δεν αντιτίθενται στη “νόμιμη διαδικασία”. Όταν ορίστηκε η Εξεταστική Επιτροπή, μελετώντας την πρόταση να αγοραστούν τα μάρμαρα, ο Elgin υπέβαλε έναν αναλυτικό πίνακα των δαπανών για τη απόκτησή τους. Παραθέτω απόσπασμά του: “Τα εμπόδια, οι διακοπές και οι αποθαρρύνσεις που δημιουργήθηκαν από τις ιδιοτροπίες και τις προκαταλήψεις των Τούρκων”… και υποβάλλει κονδύλι 21.902 λιρών για δώρα στις αρχές των Αθηνών. Είναι νόμιμο ποσό.
Και βεβαίως θα πρέπει να ρωτήσουμε: Είναι νόμιμο να διαπραγματεύεται με τους Τούρκους για το πιο πολύτιμο από τα ελληνικά υπάρχοντα όταν η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από τουρκικό ζυγό;», είχε πει μεταξύ άλλων η Μελίνα Μερκούρη.
Στο κλείσιμο της ομιλίας της, η σπουδαία ηθοποιός τόνιζε ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα αποτελούν την υπερηφάνεια των Ελλήνων, αλλά και το «ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας».
«Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνεια μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία.
Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο το όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας. Είμαστε έτοιμοι να πούμε ότι θεωρούμε όλη την πράξη του Elgin σαν άσχετη, προς το παρόν. Λέμε στη Βρετανική Κυβέρνηση: Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε.
Όμως τώρα, στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής, παρακαλώ δώστε τα πίσω. Ειλικρινά, πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα το όνομά της».
Μετά από πολύχρονη αντιμετώπιση του καρκίνου, εξέπνευσε στο νοσοκομείο Memorial της Νέας Υόρκης, την Κυριακή 6 Μαρτίου του 1994.
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ